ثبت ملی شاهوار مهمترین مطالبه مردمی/ بررسی۳ویژگی منحصر بفرد

سردبیر پرس، گروه استان‌ها – محمد حسین عابدی: شاهوار با نزدیک چهار هزار متر ارتفاع بلندترین قله سلسله کوه‌های البرز شرقی است. قله‌ای که منشأ حیات است و بزرگترین کانون آب ساز شرق کشور نام دارد، وحوش، پوشش گیاهی، منابع آبی، درختانی مانند اورس، و… سبب شده تا شاهوار به یکی از مهمترین مراکز گردشگری، کوهنوردی و همچنین زیست شناسی در شرق استان سمنان بدل شود. منطقه‌ای که به دلایل متعددی منحصر به فرد بوده و می‌تواند در فهرست آثار ملی جای گیرد و این درست همان مطالبه مردم منطقه است.
شاهوار در صورت ثبت می‌تواند به بزرگترین محل کمپینگ حرفه‌ای کوهنوردان و دوست‌داران طبیعت، محل برگزاری اردوهای تیم ملی کوهنوردی و صخره نوردی با توجه به نزدیکی به مجن و شاهکوه و امکان استقرار ورزشکاران در آن، مینی ژئوپارک زیست شناسی برای اساتید و دانشجویان دانشگاه در راستای مطالعات گیاهان و خاک البرز شرقی و همچنین درختان و گیاهان سوزنی برگ به جای مانده از دوران یخبندان و… بدل شود.
مطالبه مردم ثبت ملی شاهوار
یکی از کسانی که این مطالبه را برای نخستین‌بار مطرح کرد گلچهره محمدی معاون سابق فرماندار شاهرود و از موثران شهرستان بود که در گفتگو با خبرنگار سردبیر پرس، ضمن بیان اینکه تحقق مطالبه مردمی ثبت شاهوار ضروری است، گفت: شاهوار فقط منظر گردشگری نیست ولذا بر اساس همین اسناد بالادستی و منابع آب استان، شاهوار محل وزش بادهای باران‌زا و مبدأ بالاترین نزولات جوی و منشأ سرشاخه‌های حوزه آبریز، تأمین جریان پایه رودخانه تاش و چشمه‌سارهای واقع در آن و منشأ تغذیه سفره‌های آبی بخش‌هایی از دشت مجن، امیریه، بسطام، منابع آب آهکی و قنات شرب شاهرود است.
اگر می‌خواهیم چرخ صنعت بچرخد و گردشگری و صنایع‌دستی رونق یابد، ثروت‌های خدادادی خود را حفظ کنیم و در حال حاضر باارزش‌ترین آن شاهوار است محمدی بیان کرد: اگر می‌خواهیم کشاورزان و دامداران و تولیدکنندگان بخش کشاورزی که سلامت و امنیت غذایی ما را تأمین می‌کنند و در سال‌های اخیر تجربه تلخ سرمازدگی و تگرگ را داشته‌اند کم‌آبی و بی‌آبی تهدیدشان نکند اگر می‌خواهیم چرخ صنعت بچرخد و گردشگری و صنایع‌دستی رونق یابد، ثروت‌های خدادادی خود را حفظ کنیم و در حال حاضر باارزش‌ترین آن شاهوار است که اهالی خوش‌ذوق بسطام در ابتدای جاده نام قله آن را به‌عنوان جاذبه طبیعی ذکر کرده‌اند.
وی با تاکید بر اینکه ثبت شاهوار به‌عنوان یک اثر طبیعی ملی و مطالبه آن بزرگ‌ترین رسالت امروز ما است، افزود: ثبت ملی شاهوار به‌عنوان موهبتی الهی، اثر و جاذبه طبیعی البرز شرقی و منظر گردشگری شهرستان شاهرود و استان سمنان پیشرفت و پایداری ملی را به ارمغان خواهد آورد. علاوه بر مسئولان سیاسی و قضائی شوراهای شهرها و روستاها نیز باید این مهم را مطالبه کنند.
شاهوار از شمال به آبادی‌های چه جا و سیاه مرز کوه، از غرب به تاش، جنوب غرب مجن، جنوب قطار زرشک، جنوب‌شرق نکارمن و از سوی شرق به ابرسج محدودشده و به‌صورت مخروطی تنها از خط الراس شمال شرقی به دیگر ارتفاعات البرز شرقی متصل است.

ورزش‌های صعودی یک ظرفیت اقتصادی
برای صعود به این قله سه هزار و ۹۴۵ متری راه‌های دسترسی زیادی وجود دارد که مهترین آن از طریق روستای نکارمن، قطار زرشک و روستای تاش است، کوهنوردی ازجمله ورزش‌هایی است که می‌تواند منبع درآمدزایی و جذب توریست‌های داخلی و خارجی باشد چراکه یکی از نقاطی به شمار می‌رود که کوهنوردان برای صعود به دماوند حتماً باید گواهینامه صعود به شاهوار را در پرونده خود ثبت کنند.
شاهوار سالانه میزبان ۵۰۰ کوهنورد در سطح ملی است و می‌تواند قطب کوهنوردی باشد، این کوه به دلیل شباهات‌هایی که با قله‌های مرتفع در ایران و پاکستان دارد می‌تواند تمرینی بسیار عالی برای کوهنوردان باشد قله شاهوار می‌توانست به‌عنوان قطب گردشگری ورزش کوهنوردی در شمال شرق کشور معرفی شود زیرا علاوه بر ارتفاع چهار هزار متری در جوار منطقه صخره‌ای مجن قرار گرفته که در نتیجه می‌توان اردوهای تیم ملی کوهنوردی و صخره نوردی و ورزش‌های صعودی را همگی به طور متمرکز در یک نقطه برگزار کرد به نظر می‌رسد کمتر نقطه‌ای در کشور باشد که بشود در یک سوی آن کوهنوردی در میان برف و مسیرهای صعب‌العبور و در سوی دیگر آن سنگ نوردی و صخره نوردی کرد آن هم در مدت زمانی بسیار کوتاه.
می‌توان با گردشگری‌های مسئولانه و حرفه‌ای، ایجاد تورهای کوهنوردی، برگزاری اردوهای تیم‌های کوهنوردی و لیدری تورهای گردشگری و … شاهد اشتغال‌زایی خوبی نیز در منطقه شاهوار بود آن‌طور که مسئولان ورزش و جوانان می‌گویند این کوه سالانه میزبان ۵۰۰ کوهنورد است، حدید نیابتی از کوهنوردان بنام شمال شرق ایران بابیان اینکه شاهوار می‌تواند قطب کوهنوردی باشد، گفت: این کوه به دلیل شباهات‌هایی که با قله‌های مرتفع در ایران و پاکستان دارد می‌تواند تمرینی بسیار عالی برای کوهنوردان باشد.
وی بابیان اینکه در گذشته گله‌های بزرگ قوچ و میش، کل و بز و پرندگان در شاهوار به وفور دیده می‌شدند که با حفظ حیات وحش و محیط زیست می‌توان دوباره شاهد این وحوش بود، ابراز کرد: همین وحوش هستند که کوهنوردان را سر حال می‌آوردند همچنین می‌توان از این ظرفیت خدادادی برای تحقیق محققان، عکاسی حرفه‌ای و تورهای گردشگری و… استفاده کرد.
پذیرایی از گردشگران و کوهنوردان
مرتضی شریفی یکی دیگر از فعالان حوزه کوهنوردی و گردشگری با بیان اینکه شاهوار سالانه می‌تواند پذیرای ۵۰۰ تا یک هزار گردشگر و کوهنورد باشد که ایجاد زیرساخت‌های اقامتی، گردشگری، خدماتی، فروشگاه‌های لوازم کوهنوردی، راهنمایان بومی مسیرهای کوهنوردی و … سالانه ده‌ها شغل برای این منطقه ایجاد کند در ضمن محیط زیست هم تخریب نمی‌شود، گفت: این روزها به دلیل ناملایماتی که در حق شاهوار صورت گرفته کوهنوردان کمتر به آن سفر می‌کنند اما باید دانست که این کوه معدن پول ساز از لحاظ گردشگری و کوهنوردی و همچنین گردشگری علمی است.
شریفی با بیان اینکه صعود به شاهوار اصلاً سهل نیست و این سبب می‌شود تا اتفاقاً کوهنوردان به آن جذب شوند، تاکید کرد: باید شاهوار بیش از گذشته به عنوان برند در کشور و بین کوهنوردان مطرح شود که یکی از راه‌های آن ثبت ملی شاهوار به مثابه یک گنجینه ارزشمند ملی در ایران است.
وی با بیان اینکه هم اکنون علی رقم قرارگیری در تیرماه در قله شاهوار برف وجود دارد، بیان داشت: این امر نشان می‌دهد که این قله از لحاظ تأمین منابع آبی، گرادیان هوا یعنی اختلاف دمای روز و شب و همچنین تغذیه منابع زیرزمینی، آبراهه‌ها، نقش آفرینی در تأمین غذای وحوش و… چقدر حائز اهمیت است در نتیجه ثبت ملی آن سبب می‌شود تا بتوانیم این کانون حیات بخش را حفظ کنیم.

ثبت ملی در ۳ محور پیگیری شود
مطالبه ثبت ملی شاهوار اما چه مزیت‌هایی دارد طبق قانون اراضی ثبت‌شده غیرقابل دست اندازی هستند در نتیجه می‌توان شاهد حفظ منابع آب، خاک و طبیعت و حیات وحش منطقه بود در این بین یکی از اعضای سابق کمیته ثبت آثار ملی کشور در گفتگو با خبرنگار سردبیر پرس، می‌گوید: معمولاً منابع و مناطقی ثبت ملی می‌شوند که دارای اهمیت ویژه‌ای در حوزه‌های میراث فرهنگی، میراث بشر، منابع طبیعی، ارزش‌های گردشگری و طبیعت داشته باشند که شاهوار حداقل سه الی پنج مورد از فاکتورها را دارد و این در حالی است که مکان‌هایی با دو فاکتور هم بعضاً ثبت ملی می‌شوند.
محمد امیری بابیان اینکه شاهوار در صورتی که ثبت ملی شود می‌تواند به‌مثابه یک گنجینه ارزشمند محسوب شود که می‌بایست آن را حفظ کرد، بیان داشت: باید نگاهمان به گنجینه‌های ملی تغییر کند اولاً این ثبت سبب می‌شود تا توجه همگان به منطقه شاهوار که قطب گردشگری کوهنوردی و صخره نوردی و علمی است جلب می‌شود و ثانیاً مسئولان را برای حفظ این گنجینه ارزشمند ترغیب می‌کند.
وی افزود: می‌توان برای ثبت شاهوار حداقل چهار فاکتور را مورد استناد قرار داد نخست ارزش اکوتونی آن یعنی زیستگاه گیاهانی چون اورس و سه گونه ارزشمند گیاهی که تحقیقات نشان می‌دهد فقط و فقط در همین منطقه از دنیا وجود دارد، دوم وحوشی چون قوچ که بازهم باید تاکید کرد در منطقه رشته‌کوه‌های البرز تنها در بخش شرقی و به خصوص شاهوار دیده می‌شود، موضوع بعد کوهنوردی و مسیرهای منحصر به فرد آن برای گردشگران حرفه‌ای است و در نهایت موضوع آخر منابع آبی سرشاری هستند که در شاهوار وجود دارند و شمال شرق استان سمنان و بخشی از استان گلستان را مشروب می‌سازد.
زیستگاه قوچ اوریال
سعید آقایان یکی از دوست‌داران محیط زیست در گفتگو با خبرنگار سردبیر پرس، بیان کرد: قوچ اوریال در تمام دنیا فقط و فقط در بخشی از افغانستان و منطقه البرز شرقی و شاهوار تا حوالی سمنان وجود دارد و پس از آن قوچ‌ها به قوچ البرزی و پس از آن به قوچ ارمنی بدل می‌شوند در نتیجه شاهوار یکی از مهمترین زیستگاه قوچ اوریال است که می‌توان همین حیوان منحصر به فرد با داشتن یکی از خالص‌ترین رگه‌های نژادی را نمادی برای ثبت شاهوار در نظر گرفت.
قوچ اوریال در خطر است و لذا ثبت ملی شاهوار می‌تواند این گونه نادر جانوری با خلوص نژادی بسیار بالا را نه تنها برای ما بلکه برای تمام جهان حفظ کند وی با بیان اینکه نزدیکی شاهوار به شهر و موردتوجه بودن زیستگاه قوچ اوریال برای دانشمندان، محققان و زیست شناسان و… سبب می‌شود تا شاهوار به یکی از مهمترین زیستگاه‌های این نوع چهارپا در کل جهان بدل شود، گفت: قوچ اوریال در خطر است و لذا ثبت ملی شاهوار می‌تواند این گونه نادر جانوری با خلوص نژادی بسیار بالا را نه تنها برای ما بلکه برای تمام جهان حفظ کند.
محسن طاهری از فعالان بخش گردشگری و دانش‌آموخته رشته منابع آبی نیز در گفتگو با خبرنگار سردبیر پرس، می‌گوید: امروز باید مردم بدانند که ثبت ملی شاهوار می‌تواند جلوی تخریب بسیاری از منابع آبی، وحوش، درختان و گیاهان و… را بگیرد و لذا از این بابت است که ثبت ملی شاهوار یک نوع مطالبه همگانی محسوب می‌شود این اتفاق میمون و مبارک در جنگل ابر نیز تجربه کردیم سال گذشته این جنگل به فهرست جهانی افزوده شد تا بهتر بتوانیم از منابع آن محافظت کنیم.
وی افزود: باید امروز دو کار در شاهرود صورت گیرد نخست اینکه میراث فرهنگی به صورت جدی به موضوع ورود کرده و خواستار ثبت شاهوار باشد و ثانیاً سازمان‌های مردم نهاد به کمک رسانه‌ها اسناد و مدارک ثبت ملی شاهوار را تهیه و برای برند سازی شاهوار به مثابه یک کانون حیات بخش و مرکز ورزش‌های صعودی، گردشگری علمی، جانور شناسی، گیاه شناسی و… اقدام کنند زیرا رمز موفقیت در ثبت و عرضه یک گنجینه ملی ابتدا برند سازی است.

اراده‌ای وجود ندارد
یکی از کارشناسان میراث فرهنگی با بیان اینکه اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان عاشقانه و دلسوزانه تمایل به ثبت شاهوار دارد اما اراده‌ای بیش از میراث فرهنگی باید در سطح شهرستان شاهرود و استان سمنان باشد که گویا این اراده وجود ندارد، گفت: از خدا می‌خواهیم تا بتوانیم شاهوار را به ثبت برسانیم اما دو مانع پیش رو است نخست اینکه تخریب‌های محیط زیستی صورت گرفته در آن آنقدر وسیع است که خدا می‌داند اصلاً آن را می‌شود ثبت کرد یا خیر و ثانیاً باید این موضوع به مطالبه همگانی و اراده مسئولان بدل شود وگرنه از میراث به تنهایی کاری بر نمی‌آید.
۴ گونه گیاهی از شاهوار برای اولین بار در جهان شناسایی‌شده است که منحصربه‌فردترین منطقه ازنظر پوشش گیاهی محسوب می‌شود همچنین شاهوار معدنی از ذخایر ژنتیکی منحصر به فرد است وی با تأیید اینکه کسی اجازه مصاحبه درباره شاهوار را ندارد و شما نیز نام مرا درج نکنید، گفت: «دلیل این امر را نمی‌دانم اما هرگز اشاره‌ای به صحبت‌هایی که کردم نکنید و از شما هم می‌خواهم چندان پیگیر این موضوع نباشید دردسر برای همه درست می‌کنید» این کارشناس میراث فرهنگی حتی خواستار پاک کردن فایل صوتی مصاحبه نیز شد. اینکه چه فشاری بر روی کارمندان میراث فرهنگی برای این موضوع است، مشخص نیست.
علی‌رغم اظهارنظرهای ضد و نقیض می‌توان مطالبه ثبت شاهوار را در سه عرصه منحصر به فرد پیگیری کرد نخست گیاهان منحصر به فرد این قله که در جهان به نام قله شاهوار ثبت شده‌اند همان‌طور که حسین آخانی عضو هیئت‌علمی و استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران در این باره معتقد است: چهار گونه گیاهی از منطقه شاهوار شاهرود برای اولین بار در جهان شناسایی‌شده است که منحصربه‌فردترین منطقه ازنظر پوشش گیاهی محسوب می‌شود همچنین شاهوار معدنی از ذخایر ژنتیکی منحصر به فرد است.
اهمیت قرارگیری در فهرست ملی
دومین موضوعی که می‌توان در ثبت ملی شاهوار آن را مطرح کرد ویژگی منحصر به فرد کوهنوردی آن و سومین ویژگی منحصر به فرد مهمترین زیستگاه قوچ اوریال در شمال شرق ایران و یکی از زیستگاه‌های مهم این نوع گونه خالص جانوری در دنیا محسوب می‌شود که در کنار پوشش گیاهی مردم شاهرود و استان سمنان را امیدوار کرده تا بتوانند روزی شاهد ثبت ملی این قله باشند.
فقدان پیوست‌های محیط زیستی و همچنین در نظر نگرفتن مصالح عمومی مردم در بسیاری مقاطع و مکان‌ها، متأسفانه سبب شده تا بسیاری از منابعی که می‌توانست روزی در فهرست آثار ملی ایران اسلامی قرار گیرد یا توان قرارگیری در این لیست را یابد و یا سبب شود تا این گنجینه‌ها از فهرست خارج شوند.
نابودی دریاچه ارومیه، بختگان و گاوخونی، سیاه کوه کرمان و شاهوار شاهرود، تالاب انزلی که نزدیک بود به ورطه نابودی کشیده شود و اگر ترمز این کار کشیده نمی‌شد امروز از آن چاله‌ای خالی از آب باقی نمی‌ماند، تخریب خاک‌های قشم به بهانه میگو پروری و ده‌ها مورد دیگر همگی نمونه‌هایی از دخالت‌های انسان در طبیعت هستند که گنجینه‌های ملی‌مان را به تاراج می‌برد تا عده‌ای از آن سود اقتصادی کنند.
هفته گذشته خبر ثبت «قلعه اسب‌کشان در دهستان توران شاهرود» سبب خرسندی مردم شد و امیدها را در دل زیاد کرد تا بتوان شاهوار را نیز به عنوان یک گنجینه ملی به ثبت رسانید.