بررسی جوانب مداخله دولت در صنعت نشر در یک نشست

مناظره با گزاره «مداخله دولت در حوزه نشر از هر جهت زیان‌بار است» با حضور دو گروه از دانشگاه‌های الزهرا و تهران، در سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
به گزارش سردبیر پرس، در این مناظره که به همت جهاد دانشگاهی و با حضور دو گروه موافق و مخالف ورود دولت به حوزه نشر، در سالن نشست‌های تخصصی یاس نمایشگاه کتاب و با حضور هیئت داوران جهاد دانشگاهی برگزار شد.
یداللهی از گروه مشکات، با یادآوری نتیجه ناکارآمد مداخله دولت در اقتصاد به‌منظور ارتقای رفاه عمومی بیان کرد: با توجه به معنای مداخله، لازم است ورود دولت به عرصه نشر، نظارتی باشد و نه دخالتی. مداخله انواع تصمیم‌گیری دولت برای تعین سرنوشت بازار است. اگرچه در بسیاری از زمینه‌ها حضور دولت ضروری است، در این عرصه با مداخلاتی چون قیمت‌گذاری و… عده‌ای وسوسه می‌شوند تا با این نهاد سیاسی به سراغ بازار بیایند. اما همانطور که تجربه جهان و جریان اقتصاد جهانی نشان می‌دهد، مداخله و تعدد حوزه‌های دخالتی امر خوبی نیست. مداخله دولت در بازار باعث بی‌اعتمادی و مشکلاتی اعم از گسست سرمایه، افزایش رکود و نوسانات بازاری می‌شود.
 او افزود: اگر بخواهیم علل مداخله را بررسی کنیم، باید بگوییم علت آن است که دولت فهم درستی از وظیفه خود ندارد و مایل است با مداخلتش اعمال سلطه کند. با این حال از آنجا که کتاب کالایی خصوصی است، در بازار شکست نمی‌خورد. رکودی که اکنون در حوزه مطالعات شاهدیم، از مداخله دولت است.
یداللهی سپس گفت: مسائلی چون عدم بهینگی و بی‌ثباتی، باز ماندن دولت از رسالت اصلی خود به‌عنوان نهادی حاکمیتی، تضغیف بازارهای رقابتی بخش خصوصی و کاهش سهم بازار رقابتی، افزایش مالیات و نیز کاهش کارایی اقتصادی از دیگر نتایج زیان‌بار دخالت دولت در حوزه نشر است.
در ادامه نماینده گروه اشراق با یادآوری جهان فرضی پیشادولتی و خلأ نهادی برای مدیریت بیان کرد: باید با توجه به نقش دولت فهمید مسئولیت او ایجابی است یا سلبی. باید مشخص شود تفاوت دخالت و کنترل چیست. این ضربه‌ای مشخص است که دخالت یک نهاد خصوصی به اندازه دولت اثرگذار است. بازدارندگی از جمله علت‌های مداخله دولت است که به منظور بقا ایجاب می‌شود. هر دولتی جدا از چپ یا راست بودن، نوعی ایدئولوژی و نظام فکری دارد و برای بقا باید بازتولید فرهنگی انجام دهد.
تصدی‌گری دولت؛ بلاتکلیفی ناشران
رمل‌محمره در پاسخ گفت: ما منکر مسئولیت دولت نیستیم؛ اما مسئولیت مساوی با مداخله و نفوذ نیست. مداخله دولت را نفی نمی‌کنیم؛ بلکه بحث بر سر نتایج این مداخله است. در یک تعریف علمی از مداخله، پیامدهای مداخله مورد توجه است و باید گفت این مداخله در بازار نشر به هر شکلی زیان‌بار است. از دهه ۱۳۶۰ به بعد، حمایت‌های دولت در زمینه‌های یارانه کاغذی و تسهیلات انجام شده؛ اما تمام این اقدامات باعث رخ دادن مشکلاتی چون سوداگری در بازار برای بهره‎بری و افزایش قارچی انتشارات و تعدد ناشران است. یارانه دولت باعث افزایش استفاده از کاغذ بی‌کیفیت، افزایش مترجمان بی‌تجربه و همچنین اقلام نامرغوب شده است. مسئله سانسور نیز از جمله این مشکلات است. تمام این موضوعات باعث روی‌گردانی مردم از حوزه کتاب می‌شود. درواقع ما یارانه دولتی را به کتاب‌هایی اختصاص می‌دهیم که اگرچه برای مردم است، سودی برای آنان ندارد.
صرفی، از موافقان ورود دولت به حوزه نشر، با اشاره به‌ اینکه نوع مداخله و چگونگی دخالت در حوزه‌های گوناگون نشر چاپی و دیجیتال باید مورد توجه قرار گیرد تاکید کرد: نباید گزاره جلسه تنها از دید اقتصادی بیان شود. اگر تنها بازار در نشر کتاب مورد توجه باشد، کار فرهنگی نیمه تمام باقی می‌ماند.
او با تاکید بر اینکه از جمله علل لزوم دخالت دولت بحث دیگر کپی رایت است بیان کرد: با عدم مداخله دولت، مسئله کپی رایت نیز با مشکلات متعدد روبه‌رو می‌شود.
او در پاسخ رمل‌محمره درباره مسئله سانسور افزود: میثاق حقوق بشر تایید کرده که آزادی اطلاعات تنها به‌شرطی که به اخلاق حسنه و نظم عمومی آسیب نزند و طبق قانون باشد ایرادی ندارد.
حقیان، از دیگر موافقان ورود دولت به حوزه نشر، گفت: گزاره مناظره درباره دولت است؛ اما اکنون درباره بازار صحبت می‌شود. دولت موجودیتی نیست که منحصرا برای اقتصاد به وجود آمده باشد. سانسور نیز جوانب گوناگون دارد. سانسور کتاب را جز در مسائلی که آشکارا با نظام اخلاقی در تضاد است ما هم قبول نداریم. اما باید دانست وظایف ذاتی دولت چیست. بحث بر سر بایدهاست. دولت برای بقا باید در حوزه نقد فعال باشد و این یعنی ایدئولوژی و الگوسازی تفاوتی ندارد کجا باشد. در حوزه نشر بازتولید مدنظر است.
بازار همان کاری را می‌کند که دولت با قدرت نرم انجام می‌دهد
گروه اشراق بیان کرد: ما دولت و بازار را جدا نمی‌کنیم و تنیدگی این دو را قبول داریم. گزاره این مناظره عام است؛ ولی گزاره عام باید در تمام شرایط صادق باشد. در یک مثال نقض، دولت کمک می‌کند تا کتاب‌هایی که برای ما تحریم هستند وارد شوند. تمام کشورها متناسب با اخلاق حسنه و نظم عمومی متناسب با ایدئولوژی و امنیت ملی در بازار نشر دخالت می‌کنند. اکنون ما در کشور سانسور سیاسی نداریم و سانسور در زمینه اخلاقی است. برای نمونه در همین نمایشگاه کتاب مانیفست حزب کمونیسم به راحتی قابل دریافت است. مسئله اینجاست که ما به دولتی دموکراتیک و حق‌مدار نیاز داریم. ما نباید دولت را کنار بگذاریم بلکه باید معضلات مربوط به آن حل شوند. همچنین شاهدیم که دولت تمام تلاشش را می‌کند تا سرانه مطالعات بالا رود. باید درباره قانون صحبت کرد.
رمل‌محمره از گروه مشکات در نقد ورود دولت گفت: سازمان‌های دولتی با ضربه جبران‌ناپذیر به حوزه نشر، مباحث پژوهشی را تضعیف می‌کنند.
یداللهی، مخالف دیگر ورود دولت به حوزه نشر افزود: باید دید آیا این دخالت در تمام شرایط بی‌زیان است یا خیر؟ امروزه حتی کشورهایی که در هدایت دولت‌های تک‌حزبی‌اند نیز مداخله را کاهش داده‌اند. برای نمونه کشور چین از سال ۱۹۷۹ از برنامه‌ریزی دولت مرکزی فاصله گرفت و پس از این تغییر نقش، دولت پیشرفت اقتصادی چشمگیری یافت. هرچه واگذاری‌ها بیشتر شود، تشکل‌ها به وحدت رویه بیشتری می‌رسند.
حقیان، از گروه اشراق، با اشاره به اینکه تعریف از مداخله از چندین جهت قابل توجه است بیان کرد: گزاره جلسه ابهام و گستره وسیعی دارد. مداخله امری ثابت نیست. دولت‌ها بر مبنای سیاست‌ها سطوح مداخله را تغییر می‌دهند. پس نمی‌توان گفت دقیقا مداخله چیست. دولت عنوانی است که به نسبت ایدئولوژی‌ها با بازخوردهایی که می‌گیرد، دخالت‌ها را کاهش یا افزایش می‌دهد. در یک تعریف، ایدئولوژی آگاهی وارونه است و هرگز حقیقتی کامل به ما نمی‌دهد. اما نفس مداخله نباید زیر سوال رود. حتی کشورهای لیبرال نیز به شکل غیرمستقیم بیشترین انحصارگری بر کالاها را دارند و با توان نفی بالا کالاها را با انواع مالیات‌ها محدود می‌کنند.
در پایان نشست هر دو گروه جمع‌بندی نهایی خود را ارائه دادند.
رمل‌محمره بیان کرد: ما اعتقاد داریم ضرر مداخله بیش از سود آن است. بحث بر سر بازار نشر است. باید دید چگونه می‌توان مداخله دولت را کنترل کرد؟
صرفی نیز با تاکید بر اینکه مداخله دولت نباید با بحث کنترل قیمت اشتباه گرفته شود بیان کرد: همانطور که گزاره کلی است باید کلی نیز به این موضوع نگاه کرد. دولت با انواع تسهیلات و یارانه‌ها از نشر حمایت می‌کند و نهاد جایگزینی برای او نداریم.
انتهای پیام