بررسی نظر دانشجویان دانشگاه‌های تهران نسبت به خانواده

به گزارش سردبیر پرس به نقل از مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، خدیجه کشاورز، با ارائه یافته‌های این مطالعه در پنجمین همایش ملی «پژوهش اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران» گفت: جایگاه و نقش زنان برای خانواده از اهمیتی کلیدی برخوردار بوده است. بنابراین، تغییر این جایگاه و نوع نگرش به نقش‌های هر دو جنس و خصوصاً زنان، تأثیر بسزایی در آینده یک جامعه، خانواده و مناسبات جنسیتی بر جای خواهد گذاشت.
وی ادامه داد: به نظر می‌رسد دانشجویان به عنوان گروه‌های آینده‌ساز بر تحولات جامعه ایرانی تأثیرات عمیق و پایداری خواهند داشت. بنابراین شناخت تصورات و ذهنیات آنها درباره خانواده و نیز پیگیری تغییر و تحولات نگرشی آنها در این خصوص، نه تنها تصویر روشن‌تری از اشکال و ساختار قدرت و مسائل خانواده ایرانی در آینده خواهد داد، بلکه بر آینده پر از ابهام و پیچیده جنسیت نیز پرتو می‌افکند.
وی با اشاره به اینکه دوران دانشجویی، خصوصاً در ایران به عنوان مرحله‌ای شناخته می‌شود که افراد، نخستین ارتباطات جدی میان جنسیتی خود را تجربه می‌کنند و معمولاً پس از گذر از این مرحله وارد زندگی خانوادگی می‌شوند، اظهار داشت: چه بسا، دانشگاه نیز به عنوان یکی از مهمترین بازارهای ازدواج در ایران، خود، بستری برای جرح و تعدیل تصورات و رویکردهای دختران و پسران به خانواده است.
مدیر گروه مطالعات زنان مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی افزود: شناخت ذهنیت دانشجویان نسبت به خانواده به این دلیل حائز اهمیت است که از یک سو می‌توان به وضوح اثر جامعه پذیری و ارزش‌های منتقل شده به نسل جوان را مشاهده کرد و از سوی دیگر، با استخراج مدل‌های مفهومی که ذهن افراد با آنها درگیر است، می‌توان اشکال خانواده، مسائل و موضوعات و چالش‌های احتمالی جنسیت را در آینده رصد و پیش بینی کرد.
این جامعه‌شناس که در پژوهش خود با رویکردی کیفی به دنبال فهم نگاه دختران و پسران دانشجو به خانواده و مناسبات میان زن و مرد و فهم وجوه تمایز و تشابه نگرش‌های زنان و مردان دانشجو نسبت به خانواده بوده از میان دانشجویان سه دانشگاه تهران، صنعتی امیر کبیر و الزهرا با ۳۲ دانشجوی دختر و پسر مصاحبه نیمه ساختار یافته انجام داده است.
وی ارزش تحلیلی انتخاب دانشگاه تهران را سابقه طولانی تأسیس و تنوع رشته‌هایی می‌داند که در این دانشگاه مادر وجود دارد. دانشگاه امیرکبیر به عنوان یکی از مهمترین قطب‌های علوم فنی و مهندسی در کشور به دلیل ساختار منحصراً فنی آنکه باعث شده در بیشتر رشته‌ها اکثریت با پسران باشد انتخاب شده تا تجربه پسران و دختران دانشگاه امیرکبیر از منظر یک اقلیت (دختران) یا بودن در موقعیت اکثریت (پسران) بررسی و تأثیری که فضای دانشگاه بر شکل‌گیری هویت جنسیتی و نوع نگاه افراد به روابط جنسیتی می‌گذارد، ارزیابی شود، ضمن اینکه، امکان تحلیل تأثیرگذاری رشته تحصیلی بر نگرش افراد را هم فراهم کرده است
این جامعه‌شناس افزود: پژوهشگر در کنار دیدن تجربه زیسته دانشجویان در فضای متنوع دانشگاه تهران و جو منحصراً فنی دانشگاه صنعتی امیرکبیر، تجربه منحصر به فرد دانشجویان در دانشگاه تک جنسیتی الزهرا را هم به نوعی حائز اهمیت دیده است.
کشاورز با بیان اینکه انتخاب دختران و پسران از دو مقطع کارشناسی و تحصیلات تکمیلی، تنوع سنی و تجربیات متفاوتی را برای این مطالعه فراهم کرده، خاطرنشان کرد: انتخاب ترکیب متنوعی از مصاحبه‌شوندگان از نظر گرایش مذهبی، منزلت اجتماعی و پایگاه طبقاتی به دلیل تأثیرگذاری محل زندگی خانواده و محل تحصیل بر تجربه و درک دانشجویان بومی و غیر بومی نیز یکی دیگر از محورهای مورد توجه در انتخاب نمونه دانشجویی و تحلیل نهایی پژوهش بوده است.
وی با اشاره به اینکه تمام مصاحبه‌ها در خرداد و تیر ۱۳۹۹ انجام شده و برای تحلیل داده‌ها نیز از روش تحلیل تماتیک یا تحلیل مضمون استفاده شده، خاطرنشان کرد: یافته‌های پژوهش ما نشان می‌دهند که در میان اغلب پسران مشارکت کننده در پژوهش همچون دختران، نگاه نسبت به خانواده مثبت است. بیشتر آنان خانواده را مأمنی امن و آرامش‌بخش می‌خواهند که فرصت‌های رشد و بالندگی را برای اعضایش فراهم کند. بخش مهمی از مشارکت کنندگان ما به خانواده‌های پدرسالار نقد دارند و برای خودشان خانواده‌هایی برابرتر مطالبه می‌کنند.
به گفته کشاورز، رابطه فردادست – فرودست و مردانه – زنانه در جنبه‌های مهمی از زندگی برای بخش مهمی از مشارکت کنندگان زیر سوال رفته است، گرچه این گرایش همچنان در میان بخشی از مشارکت کنندگان وجود دارد. حفظ استقلال و فردیت در خانواده هم برای بخش مهمی از مشارکت کنندگان اعم از دختر و پسر اهمیت دارد. برای بخشی از آنان، حفظ فردیت چنان مهم می‌شود که خانواده را محدودکننده ارزیابی می‌کنند.
استادیار جامعه‌شناسی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی تصریح کرد: در این پژوهش دانشجویان پسری بودند که گرچه در برخی حوزه‌ها با ارزش‌هایی که بر فرودستی زنان استوارند، همراهی ندارند، اما در برخی حوزه‌ها وضعیت موجود را می‌پذیرند و آن را قوام و دوام می‌بخشند. در میان مردان مشارکت کننده در پژوهش، برخی همچنان طرفدار خانواده‌ای با نقش‌های تثبیت شده زن و مرد هستند. آنان به روابط فرادست – فرودست میان زن و مرد در زندگی خانوادگی باور دارند و به دنبال شکل دادن خانواده‌هایی هستند که در آنها مرد، نان آور است و زن خانه‌دار.
وی با بیان اینکه بیشتر مشارکت کنندگان نقدهایی به روابط والدین خود دارند، خاطرنشان کرد: دانشجویان در خوانشی که از روابط والدین خود دارند، مواردی را می‌پسندند و دوست دارند در زندگی خودشان بازتولید کنند و مواردی را نمی‌پسندند.
این جامعه شناس ادامه داد: برخی از آنان به ویژه دختران مشارکت کننده به موقعیت فرودست مادرشان اعتراض دارند و برای خود در جستجوی روابط برابرانه‌تر هستند. برخی به تقسیم کار جنسی موجود در خانواده‌هایشان نقد دارند. تفاوت‌های فکری و اعتقادی میان والدینشان را نمی‌پسندند، بنابراین در جستجوی زوج‌هایی همفکر برای خود می‌گردند و بالاخره اکثر مشارکت کنندگان، ازدواج سنتی را بر نمی‌تابند.