مسجدجامع عتیق، قلب تپنده نهضت اسلامی در شیراز

سردبیر پرس، گروه دین و آئین، فاطمه علی آبادی: مساجد از مهم‌ترین پایگاه‌های نهضت اسلامی بود. اگر این پایگاه‌های دینی و مذهبی وجود نداشت، انقلاب اسلامی به موفقیت نمی‌رسید. مساجد علاوه بر ایجاد حرکت و آگاه سازی مردم از ظلم و ستم رژیم ستمشاهی، توانست هسته‌های اولیه مبارزات انقلابی را نیز شکل دهی و سازماندهی کند، همچنین با بسیج امکانات و نیروهای مردمی، حرکت‌های جهادی در راستای رفع نیازها و کمک رسانی به نیازمندان و آسیب دیدگان داشت.

مسجد جامع عقیق شیراز یکی از کهن‌ترین مساجد شیراز می‌باشد که مسجد جمعه یا آدینه نیز نامیده می‌شود. بنای اولیه‌ی این مسجد در سال ۲۸۱ هجری قمری در زمان عمرو لیث صفاری ساخته شده است.

مسجد عتیق که به آن مسجد آدینه نیز گفته می‌شود، قدیمی‌ترین مسجد شیراز است و در شرق حرم شاهچراغ قرار دارد، به‌نحوی که یکی از ورودی‌های آن از داخل حیاط حرم شاهچراغ است. کاوش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد این مسجد را روی بقایای عبادتگاهی قدیمی (احتمالاً آتشکده) بنا کرده‌اند و حتی نقشه‌ی بنای قبلی در طراحی مسجد نیز تأثیرگذار بوده است.

این مسجد از آن دسته مساجدی بود که در پیروزی انقلاب اسلامی نقش بسزایی داشت و شاهد حوادث مختلفی در مبارزات علیه رژیم پهلوی در استان فارس و شهر شیراز بود. در زمان حکومت رژیم پهلوی به واسطه وجود شهید آیت الله دستغیب و به خاطر اینکه این مسجد مرکز فعالیت‌های این شهید بزرگوار بوده است، سیاست‌های گسترش شهری و سیاست‌های کلان همه تلاش بر انزوای مسجد عتیق داشتند که از این رو شهید دستغیب نیز منزوی شود.

آیت الله سید عبدالحسین دستغیب خطیب مسجد جامع عتیق بود، طی چند دهه فعالیتش در پیش از انقلاب اسلامی، همواره از اوضاع اجتماعی ایران و رواج مظاهر غیردینی در کشور انتقاد می‌کرد. او پس از آغاز برنامه انقلاب سفید در اوایل دهه ۱۳۴۰ شمسی، به پیروی از علما و مراجع تقلید به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی اعتراض کرد. اعتراض به حکومت پهلوی در به رسمیت شناختن اسرائیل نیز یکی دیگر از مخالفت‌های او بود. مواضع انقلابی ایشان موجب گردید که چند بار دستگیر و زندانی شود.

محمدصادق کوشکی در گفتگو با خبرنگار سردبیر پرس، با اشاره به فعالیت‌های انقلابی مسجد جامع عتیق شیراز، اظهار داشت: آیت الله شهید عبدالحسین دستغیب در خانواده‌ای اصیل و روحانی رشد و تربیت یافت، خاندان دستغیب از سادات حسینی هستند و حضورشان در شیراز قدمتی ۷۰۰ ساله دارد تا حدی که در طول تاریخ محور ترویج و تبلیغ تشیع در شیراز محسوب می‌شدند.

کوشکی ادامه داد: آیت الله سید عبدالحسین دستغیب با آن پس زمینه و عقبه تاریخی، پرچمدار نهضت امام خمینی در شیراز بود به گونه‌ای که فعالیت‌های مبارزاتی خویش را از سال ۱۳۴۱ آغاز و در سال ۱۳۴۲ شیراز را در ماجرای ۱۵ خرداد با قیام مردم قم همراه ساخت.

وی با بیان اینکه آیت الله دستغیب در مراحل شکل‌گیری انقلاب شانه به شانه امام خمینی حرکت می‌کردند، گفت: البته چهره‌های دیگری چون آیت‌الله بهاالدین محلاتی نیز در فعالیت‌های انقلابی شیراز حضور داشتند اما محور مبارزات نهضت امام در شیراز و فارس آیت الله سید عبدالحسین دستغیب بود.

مسجد عتیق کانون مبارزاتی شهید آیت الله دستغیب

کوشکی ادامه داد: این مسجد در مجاورت حرم مقدس احمد بن موسی شاهچراغ قرار داشت و به نوعی کالبد قدیمی شهر شیراز میز محسوب می‌شد. این مسجد در دهه ۴۰ سنگر مبارزاتی شهید دستغیب و کانون اصلی نیروهای انقلابی مردم شیراز به شمار می‌رفت.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه شهید آیت الله دستغیب ویژگی‌ها و شاخصه‌های برجسته‌ای داشت، تصریح کرد: ایشان علاوه بر اینکه از جایگاه علمی و عرفانی بالایی برخوردار بود زبان شیرین، صمیمی و عامه فهم داشت طوری که وقتی بالای منبر می‌رفت و صحبت می‌کرد مردم مطالب ایشان را با همه وجود می‌فهمیدند و درک می‌کردند. همین امر باعث شده بود مردم بسیاری به مسجد جامع عتیق جذب شوند و از مساجد شلوغ و متمرکز شیراز محسوب شود.

وی افزود: همین پتانسیل باعث می‌شود ایشان در ماجرای ۱۵ خرداد سال ۴۲ شیراز را همراه قم بسیج کند و پرچمدار نهضت امام شود. بعد از ماجرای ۱۵ خرداد سال ۴۲ آیت الله دستغیب توسط رژیم پهلوی بازداشت و زندانی می‌شود.

مسجد عتیق؛ خالق حماسه‌هایی ماندگار در مکتب امام

کوشکی ادامه داد: پس از آزادی آیت الله دستغیب، مسجد عتیق مجدد به پایگاه مبارزاتی انقلابیون تبدیل می‌شود و مراسم هفتگی دعای کمیل که توسط آیت الله دستغیب قرائت می‌شد و با سخنرانی ایشان همراه بود همانند سابق برپا می‌شود. امام خمینی درباره این یار صدیق می‌فرمایند: دستغیب علاوه بر اینکه مردم و بخصوص نسل جوانان را جذب می‌کرد تربیت عرفانی نیز داشت، ایشان مهذب نفوس بود و جانها را تهذیب می‌کرد.

محمد صادق کوشکی افزود: عملکرد آیت الله دستغیب در مسجد عتیق به گونه‌ای بود که علاوه بر فعالیت‌های مبارزاتی که در آن صورت می‌گرفت سبب شده بود این مسجد به پایگاه مهمی برای کمک رسانی به محرومان و نیازمندان نیز محسوب شود. یکی از اقدامات خوب این شهید والامقام تربیت جوانانی بود که از همان دوران کودکی و نوجوانی جذب مسجد عتیق شده بودند و با جلسات دعای کمیل و اخلاق ایشان انس داشتند، همین پرورش یافتگان در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی با شرکت در راهپیمایی‌های پر شور انقلابی حماسه‌هایی ماندگار در مکتب امام خلق کردند که یکی از آن راهپیمایی‌ها مربوط به سال ۱۳۵۶ می‌شود.

وی با بیان اینکه مسجد جامع عتیق شیراز موتور محرک و مرکز کادرسازی برای انقلاب اسلامی به شمار می‌رفت، تصریح کرد: تربیت یافتگان این مسجد در سال ۱۳۵۶ آرام قرار نداشتند و با اجتماع در این مسجد راهپیمایی‌های گسترده و منظمی در شیراز برگزار می‌کردند؛ آیت الله دستغیب نیز در همه این راهپیمایی‌ها شال سبز سیادت به کمر می‌بست و در صف اول راهپیمایی حرکت می‌کرد.

کوشکی خاطرنشان کرد: فعالیت‌های انقلابی مسجد عتیق باعث شده بود که پرونده‌ای قطور در مرکز ساواک برای این مسجد تنظیم شود چرا که فعالیت‌های آیت الله دستغیب سبب شده بود این مسجد به قلب تپنده نهضت امام در سال‌های ۴۱ تا ۵۶ تبدیل شود.

مسجد، مرکزی برای اجتماعات مردمی و یک سازمان کاملاً مردم نهاد است و همین مردم نهاد بودن او را به یک نهاد مرجع تبدیل کرده به گونه‌ای که خود به تنهایی می‌تواند منشأ اصلی تحولات در کشور به شمار آید. رژیم پهلوی نیز کاملاً به جایگاه و نقش مسجد آگاه بود برای همین مهمترین راه کنترل قیام مردمی را در تحت کنترل درآوردن مساجد می‌دانست و سخت‌ترین فشارها را به مساجد تحمیل می‌کرد تا از این طریق با قدرت ایمان مردم و مبارزات اسلامی مقابله کند اما علی رغم تمام سختگیری‌هایی که توسط رژیم پهلوی در خصوص مساجد صورت گرفت هیچیک از این ترفندها نتوانست به آنها این امکان را بدهد تا بتوانند نقش و کارکرد مسجد را از بین ببرد. امروز نیز لازم است به نقش و کارکرد مساجد بیشتر توجه شود و در پیشبرد اهداف انقلاب و رفع مشکلات کشور از این نهاد مردم نهاد بهره برده شود.