۲۹ اردیبهشت، روز تاسیس فرهنگستان ایران

سردبیر پرس_ گروه فرهنگ و ادب، طاهره طهرانی: در تاریخ ۲۹ اردیبهشت ۱۳۱۴ فرهنگستان ایران با تصویب هیأت وزیران بنیان نهاده شد و نهاد نیکویی پایه گذاری شد که عدّۀ بسیاری از دیرباز آرزوی تأسیس آن را داشتند، به این امید که این نهاد بتواند مشکلات و کمبودهای زبان فارسی را در عصر هجوم واژه‌های بیگانه برطرف کند.
فرهنگستان چرا ساخته شد؟
پیش از آنکه فرهنگستان ایران در خرداد ۱۳۱۴ شمسی تأسیس شود، در ۱۳۰۳ شمسی انجمنی از نمایندگان وزارتخانه‌های جنگ و معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه تشکیل شد، تا با وضع لغات و اصطلاحات نو جواب‌گوی نیازی باشد که در رسته‌ها و شئون نظامی آن روز ازاین‌حیث احساس می‌شد. نخستین جلسۀ آن در آبان ماه آن سال برگزار شد، و تا آخر سال ۱۳۰۳ یک بار در هفته تشکیل جلسه می‌داد. اعضای این انجمن یحیی دولت‌آبادی، غلامحسین رهنما و دکتر صدیق اعلم، به نمایندگی وزارت معارف، و سرتیپ غلامحسین مقتدر، سرلشکر جلایر (سردار مدحت)، سرلشکر غفاری (سردار مقتدر)، سرهنگ مهندس رضا شیبانی، سرهنگ کریم معاونِ نظام، سرلشکر حاج محمد رزم‌آرا، سرهنگ علی‌کریمِ قوانلو و رشید یاسمی، به نمایندگی وزارت جنگ، عضویت داشتند. این جمع در مدت فعالیت خود حدود سیصد لغت و اصطلاح تازه وضع کرد که غالباً مربوط به حوزه نظامی بود، مانند علوم هوایی، مهندسی نظام، توپخانه، سازمان نظام، افزارها و ادوات جنگی. نمونه‌هایی از واژه‌های مصوّب این انجمن هواپیما، فرودگاه، خلبان، آتشبار و گُردان است.

مولود مبارک وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه
از وقتی این نیاز در کشور احساس شد تا زمان تأسیس و انتخاب واژه فرهنگستان به جای آکادمی فراز و فرود سیاسی زیادی در سطح بزرگان دربار رخ داد، در نهایت بعد از یازده سال وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه پس از مشاوره با اهل فن، اساسنامۀ فرهنگستان را در شانزده مادّه تهیه کرد که به تصویب هیئت وزرا -به ریاست فروغی و وزارت علی اصغر حکمت- رسید و در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۱۴ فرمان تشکیل فرهنگستان ایران صادر شد و نخستین جلسۀ رسمی فرهنگستان در روز شنبه، ۱۲ خرداد همان سال با حضور ۲۴ تن عضو پیوسته، در مدرسۀ عالی حقوق تشکیل شد. ریاست فرهنگستان ابتدا با فروغی و سپس با حسن وثوق بود و جلسۀ عمومی آن هر دوشنبه برگزار می‌شد.
نامداران بزرگ ادبیات و تاریخ و فرهنگ ایران‌، اعضای فرهنگستان اول
اعضای فرهنگستان همگی استادان و نامداران ادبیات و تاریخ و فرهنگ ایران بودند: ملک الشعرای بهار، علی اکبر دهخدا، ابوالحسن و محمدعلی فروغی، سعید نفیسی، سیّد نصرالله تقوی، رضازادۀ شفق، بدیع‌الزمان فروزانفر، علی‌اصغر حکمت، عبدالعظیم خان قریب، حسین گل‌گلاب، رشید یاسمی، رهنما، ادیب‌السلطنه سمیعی، صدیق اعلم، فاطمی از اعضای پیوستۀ فرهنگستان اول بودند. سالهای بعد بر تعداد اعضای پیوستۀ فرهنگستان افزوده شد: ابوالقاسم غنی، پورداود، اقبال آشتیانی، محمد حجازی، قزوینی، تدیّن، مسعود کیهان، جلال همایی، رعدی آذرخشی، احمد بهمنیار، حسنعلی مستشار، سرهنگ مقتدر، مصطفی عدل، علی‌اکبر سیاسی، محمود حسابی.
اعضای وابسته فرهنگستان چه کسانی بودند؟
فرهنگستان دو نوع عضو داشت: پیوسته و وابسته. پیوستگان اعضایی بودند که موظف بودند در جلسات حضور داشته باشند و وابستگان اعضایی بودند که افکار خود را به وسیلۀ مکاتبه به فرهنگستان می‌رساندند. اعضای وابسته شامل نویسندگان و ادیبان و ایران شناسان و ایران دوستان ایرانی و غیرایرانی هم بود: جمال‌زاده، فخر ادهم، کریستن‌سن (دانمارک)، هانری ماسه (فرانسه)، ریپکا (چکسلواکی)، منصوربیک فهمی، علی‌بیک الجارم، محمد رفعت‌پاشا (مصر)، آرتور آبه‌ام پوپ (آمریکا)، محمد اقبال (پاکستان)، ربتس و پولووسکی (روسیه)، نیکلسون (انگلستان)، هادی حسن و محمد حسنین هیکل (مصر).
وظایف فرهنگستان در اساسنامه
طبق آنچه در اساسنامه فرهنگستان ذکر شده، هدف از تأسیس این نهاد حفظ و توسعه و ترقی زبان فارسی بوده است. وظایف فرهنگستان ایران عبارت بود از: اختیار واژه‌ها و اصطلاحات لازم برای همه رشته‌ها، پیراستن زبان فارسی از الفاظ نامناسب خارجی، تهیۀ دستور زبان و استخراج و تعیین قواعد برای وضع لغات فارسی و اخذ یا ردّ لغات خارجی، جمع‌آوری لغات و اصطلاحات پیشه‌وران و صنعتگران، جمع‌آوری الفاظ و اصطلاحات از کتب قدیم، تشویق شعرا و نویسندگان در ایجاد شاهکارهای ادبی. برای فرهنگستان، هفت کمیسیون تعیین شده بود که عبارت بودند از: کمیسیون‌های لغت، دستور، کتب قدیم، اصطلاحات ولایتی، راهنما و خطّ.

‌تغییر نام در عین یکسانی وظایف
نام این نهاد در طی سال‌ها دستخوش تغییراتی شد، اما وظایف آن تقریباً همان وظایف است: ۱. فرهنگستان ایران از ۱۳۱۴ تا ۱۳۳۲ شمسی معروف به فرهنگستان اوّل ۲. فرهنگستان زبان ایران از ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۷ شمسی معروف به فرهنگستان دوم ۳. فرهنگستان زبان و ادب فارسی از ۱۳۶۶ شمسی تا کنون معروف به فرهنگستان سوم.