سرآسیاب دولاب؛ محله‌ای با آسیاب بزرگ قدیمی

به گزارش «سردبیر پرس»؛ محله سرآسیاب دولاب، یکی از محله‌های قدیمی و تاریخی منطقه ۱۴ شهرداری تهران، در جنوب شرقی پایتخت واقع شده است. این محله که در گذشته بخشی از محدوده وسیع‌تر دولاب بوده، به دلیل وجود آسیاب بزرگی برای آرد کردن گندم به نام «سرآسیاب» شهرت یافته است. با قدمتی حدود ۸۰۰ سال، سرآسیاب دولاب همچنان بافت سنتی و اصالت خود را حفظ کرده و هویت تاریخی آن در کوچه‌ها، بازارچه‌ها و اماکن مذهبی‌اش نمایان است. این گزارش به بررسی ویژگی‌های جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و چالش‌های این محله می‌پردازد.
موقعیت جغرافیایی
محله سرآسیاب دولاب در منطقه ۱۴ شهرداری تهران قرار دارد و از نظر جغرافیایی به شرح زیر محدود می‌شود:
شمال: بزرگراه امام علی و خیابان زینتی افخم
جنوب: بلوار پاسدار گمنام، خیابان شریفی شمالی و خیابان تکیه اکبرآبادی
شرق: خیابان کندی و خیابان واضحی فرد
غرب: خیابان تاجیک، خیابان شکوری، خیابان زهره و خیابان کرمان
این محله با محله‌های صاحب‌الزمان، شیوا، جوادیه، مینا و دلگشا هم‌جوار است و به دلیل قرار گرفتن در محدوده زوج و فرد، دسترسی به آن با وسایل نقلیه عمومی مانند مترو و اتوبوس آسان است. نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو شامل ایستگاه محلاتی و دولاب هستند، و ایستگاه اتوبوس کرمان شرقی نیز تردد را تسهیل می‌کند.
تاریخچه
نام سرآسیاب از آسیاب بزرگی گرفته شده که حدود ۸۰۰ سال پیش در این منطقه برای آرد کردن گندم استفاده می‌شد. این آسیاب که تا سال ۱۳۳۰ فعال بود، با پنج گنبد (یک گنبد بزرگ در مرکز و چهار گنبد کوچک در اطراف) از جنس کاه‌گل و سنگ ساخته شده بود و در عمق ۱.۵ متری زمین قرار داشت. آب مورد نیاز این آسیاب از آبراه دولاب، قنات حاج علیرضا و سرچشمه‌های شمیران تأمین می‌شد. آخرین مالک این آسیاب، مرحوم حاج سیدحسن دولابی بود. همچنین، موتور آبی با قدمت ۱۵۰ سال که برای آبیاری زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شد، هنوز در این محله باقی مانده است.
در گذشته، سرآسیاب بخشی از محله دولاب بود که منطقه‌ای وسیع‌تر با زمین‌های کشاورزی و قنات‌های متعدد را در بر می‌گرفت. این زمین‌ها به دلیل خاک حاصلخیز، برای کشت گل و گیاه و صیفی‌جات مناسب بودند و امروزه نیز مراکز پرورش گل در این منطقه فعال هستند. با تقسیم‌بندی‌های جدید شهری، سرآسیاب به محله‌ای مستقل تبدیل شد، اما همچنان هویت تاریخی خود را حفظ کرده است.
ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی
سرآسیاب دولاب محله‌ای با بافت سنتی و مردمی است که حال و هوای تهران قدیم را حفظ کرده است. بازارچه‌ها و میدان میوه و تره‌بار رشید کندی همچنان به‌صورت سنتی فعالیت می‌کنند و حس نوستالژیک گذشته را به بازدیدکنندگان منتقل می‌کنند. این محله میزبان اماکن مذهبی و فرهنگی متعددی است، از جمله:
مساجد و حسینیه‌ها: مسجد امام محمد تقی (ع) محلاتی‌ها، مسجد مریم حوری، مسجد مسلمین، حسینیه امام هادی (ع) و حسینیه مکتب‌الزهرا که در فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و پزشکی نقش مهمی دارند.
مراکز فرهنگی و ورزشی: مجموعه فرهنگی هنری غدیر، مجموعه فرهنگی ورزشی ایثارگران، باشگاه فرهنگی ورزشی و کتابخانه عمومی مکتب‌الزهرا.
بوستان‌ها و مراکز تفریحی: بوستان آبیانه، بوستان آهنگران، پارک اکبر دلال، بوستان شهرابی فراهانی و استخر حور از فضاهای تفریحی محبوب محله هستند.
از مشاهیر این محله می‌توان به مرحوم حاج اسماعیل دولابی اشاره کرد. همچنین، محله سرآسیاب با داشتن ۷۰ شهید دفاع مقدس و انقلاب اسلامی، نقش مهمی در تاریخ معاصر ایران ایفا کرده است.
امکانات و خدمات
سرآسیاب دولاب امکانات متنوعی برای ساکنان فراهم می‌کند:
رستوران‌ها و غذاخوری‌ها: فست‌فود کامنت، جوجه کبابی کنعان، ساندویچ حمید و تهیه غذای خرسند و احسان ۸۹ از گزینه‌های محبوب هستند.
حمل‌ونقل عمومی: دسترسی به ایستگاه‌های مترو محلاتی و دولاب، ایستگاه اتوبوس کرمان شرقی و تاکسی‌های خطی.
خدمات عمومی: پمپ بنزین محلاتی، بیمارستان مردم، مرکز جامع سلامت پورهدایت و شورای حل اختلاف شماره ۱۴.
مراکز خرید: بازار کندی و میدان میوه و تره‌بار رشید کندی.
با این حال، برخی از ساکنان معتقدند که سرانه خدمات عمومی در این محله نسبت به سایر مناطق تهران پایین است و بافت فرسوده شهری نیاز به بازسازی دارد.
چالش‌ها و مسائل اجتماعی
علی‌رغم اصالت و قدمت، محله سرآسیاب دولاب با چالش‌های اجتماعی و اقتصادی متعددی مواجه است:
فقر و محرومیت: گزارش‌ها نشان‌دهنده وجود خانواده‌های کم‌برخوردار، کودکان کار و زباله‌گردی در این محله است. برخی کودکان به دلیل فقر از تحصیل بازمانده‌اند و در مشاغل سخت یا خیابانی مانند اسپند دود کردن مشغول هستند.
اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی: اعتیاد برخی والدین، خشونت خانگی و شرایط نامناسب زندگی (مانند زندگی در میان زباله‌ها) از مشکلات گزارش‌شده است.
بافت فرسوده: بسیاری از ساختمان‌های محله قدیمی و فرسوده هستند که خطراتی مانند ریزش در برابر زلزله را به همراه دارد.
کمبود امکانات آموزشی و تفریحی: برخی خانواده‌ها به دلیل فقر قادر به تأمین هزینه‌های مدرسه نیستند، و امکانات تفریحی و آموزشی کافی برای کودکان وجود ندارد.
این چالش‌ها باعث شده که برخی ساکنان احساس محرومیت کنند، هرچند حس همبستگی و همدلی در میان مردم محله همچنان قوی است. به عنوان مثال، گزارش‌هایی از مهربانی کودکان محله، مانند هدیه دادن گل به بازدیدکنندگان، نشان‌دهنده روحیه مثبت ساکنان است.
اقتصاد و مسکن
بازار مسکن در سرآسیاب دولاب نسبت به سایر مناطق تهران ارزان‌تر است. به عنوان مثال، در سال ۱۴۰۰، یک واحد ۳۰ متری ۶ سال ساخت در این محله با قیمت ۷۰۰ میلیون تومان برای فروش عرضه شده بود که جزو ارزان‌ترین نرخ‌های مسکن در تهران محسوب می‌شود. با این حال، این قیمت‌ها همچنان برای بسیاری از ساکنان با درآمد پایین غیرقابل دسترس است.
زمین‌های کشاورزی سابق و خاک حاصلخیز منطقه، امروزه به مراکز پرورش گل و گیاه تبدیل شده‌اند که به اقتصاد محلی کمک می‌کند. بازارچه‌های سنتی نیز نقش مهمی در تأمین مایحتاج روزانه ساکنان دارند.
تأثیرات شهرسازی
احداث بزرگراه امام علی (ع) از میان محله سرآسیاب، ضمن بهبود دسترسی و رونق اقتصادی، باعث دوپارگی هویت محله شده است. این بزرگراه محله را به دو بخش تقسیم کرده و حس یکپارچگی تاریخی آن را تحت تأثیر قرار داده است.
محله سرآسیاب دولاب با قدمت ۸۰۰ ساله، یکی از گنجینه‌های تاریخی و فرهنگی تهران است که با وجود چالش‌هایی مانند فقر، بافت فرسوده و کمبود برخی امکانات، همچنان اصالت و هویت خود را حفظ کرده است. بازارچه‌های سنتی، اماکن مذهبی و حس همبستگی مردمی از ویژگی‌های برجسته این محله هستند. برای بهبود شرایط، سرمایه‌گذاری در بازسازی بافت فرسوده، افزایش سرانه خدمات عمومی و حمایت از خانواده‌های کم‌برخوردار ضروری است. سرآسیاب دولاب نه‌تنها یادآور تهران قدیم است، بلکه با پتانسیل‌های فرهنگی و اجتماعی خود می‌تواند به محله‌ای پویاتر تبدیل شود.
پیشنهادات
بازسازی بافت فرسوده: اجرای طرح‌های نوسازی با حفظ هویت تاریخی محله.
افزایش امکانات آموزشی: ایجاد مراکز آموزشی رایگان یا کم‌هزینه برای کودکان محروم.
حمایت اجتماعی: ارائه خدمات مشاوره و حمایت مالی به خانواده‌های کم‌برخوردار برای کاهش آسیب‌های اجتماعی.
توسعه فضاهای تفریحی: افزایش بوستان‌ها و مراکز فرهنگی برای بهبود کیفیت زندگی ساکنان.
ترویج گردشگری محلی: معرفی جاذبه‌های تاریخی مانند موتور آبی و بازارچه‌ها برای جذب گردشگر.
نظر یک شهروند تهرانی درباره محله سرآسیاب دولاب
ناهید رجبی در گفتگو با سردبیر پرس گفت:سرآسیاب دولاب، واقع در منطقه ۱۴ تهران، یکی از محله‌های قدیمی و اصیل پایتخت است که همچنان بافت سنتی و نوستالژیک خود را حفظ کرده است. این محله به دلیل قدمت ۸۰۰ ساله آسیاب آبی‌اش و وجود قنات‌های تاریخی، هویت فرهنگی و تاریخی غنی‌ای دارد. بازارچه‌های سنتی و میدان میوه و تره‌بار آن حال و هوای دلنشین گذشته را زنده نگه داشته‌اند.
با این حال، برخی چالش‌ها نیز مطرح هستند. بافت فرسوده محله و کمبود سرانه‌های خدماتی مثل فضای سبز یا مراکز تفریحی مدرن ممکن است برای برخی ساکنان محدودیت ایجاد کند. آلودگی صوتی به دلیل نزدیکی به بزرگراه‌های اصلی مانند امام علی و مشکلات ترافیکی در محدوده زوج و فرد نیز از مسائلی است که می‌تواند بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارد. از سوی دیگر، دسترسی به مترو (ایستگاه‌های دولاب و محلاتی) و خطوط اتوبوس و تاکسی، تردد را برای ساکنان آسان‌تر کرده است. وجود بوستان‌هایی مثل آبیانه و مراکز محلی مانند حسینیه مکتب الزهرا نیز از نقاط قوت محله به شمار می‌رود.
یک شهروند احتمالاً به اصالت و حس صمیمیت محله افتخار کند، اما ممکن است خواستار نوسازی بافت شهری و افزایش امکانات رفاهی باشد. 
انتهای خبر/