دوراهی قپان؛ گره‌ای قدیمی در بافت تهران

به گزارش «سردبیر پرس»؛ دوراهی قپان در تقاطع خیابان‌های قزوین، امین‌الملک و آذری واقع شده است. از شرق به امامزاده معصوم و بزرگراه نواب، از شمال به محله بریانک، از جنوب به فلاح و از غرب به میدان قزوین و سه‌راه آذری متصل می‌شود. این منطقه در محدودهٔ محله باغ خزانه قرار دارد و به دلیل نزدیکی به بازار امامزاده حسن، یکی از پرترددترین نقاط شهر محسوب می‌شود. 
 پیشینه تاریخی
نام «قپان» برگرفته از ابزار توزین سنتی است که در گذشته برای اندازه‌گیری وزن کالاها، به‌ویژه در معاملات گندم و برنج، استفاده می‌شد. در این محل، قپان‌دارها وزن خالص بار کاروان‌هایی را که از دروازه قزوین وارد تهران می‌شدند، اندازه‌گیری می‌کردند و حواله‌ای مهر و موم شده به تاجران می‌دادند. این حواله‌ها اعتبار بالایی داشتند و نشان‌دهندهٔ دقت و اعتماد در معاملات آن زمان بودند.
ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگیدوراهی قپان بافتی متنوع از نظر اجتماعی دارد. در این منطقه، ساکنان قدیمی در کنار مهاجران و کارگران فصلی زندگی می‌کنند. وجود بازار امامزاده حسن و فروشگاه‌های متعدد، این محله را به یکی از مراکز تجاری فعال تبدیل کرده است. همچنین، مدارس مختلفی مانند مدرسهٔ شهید مطهری پسرانه و مدرسهٔ مکتب‌الاحرار دخترانه در این منطقه فعالیت می‌کنند.
چالش‌ها و فرصت‌هابا وجود مزایای فراوان، دوراهی قپان با چالش‌هایی مانند ترافیک سنگین، کمبود فضای سبز و فرسودگی برخی بافت‌های ساختمانی مواجه است. با این حال، موقعیت استراتژیک و پیشینهٔ تاریخی این محله، فرصت‌هایی برای توسعهٔ فرهنگی و اقتصادی فراهم می‌کند.
«قپان‌دارها» در گذشته افرادی بودند که وظیفه‌ی وزن‌کشی رسمی و دقیق کالاها به‌ویژه کالاهای عمده مانند غلات، برنج، شکر و…را با استفاده از ابزار سنتی به نام قپان بر عهده داشتند.قپان چیست؟
قپان نوعی ترازوی بزرگ سنتی بود که به‌صورت دستی و با استفاده از سنگ‌های وزن‌دار یا شاخص‌های فلزی، وزن کالا را مشخص می‌کرد. این وسیله معمولاً برای وزن‌کردن بارهای سنگین در بازارهای اصلی یا هنگام ورود کاروان‌های کالا به شهر استفاده می‌شد.
 قپان‌دار چه کسی بود؟قپان‌دار فردی مورد اعتماد، باتجربه و اغلب شناخته‌شده در بازار یا نهاد حکومتی بود که:وظیفه‌ی وزن‌کشی کالاها به صورت رسمی را داشت.برگه یا مهر وزن معتبر صادر می‌کرد که برای معاملات و پرداخت‌ها قابل استناد بود.گاه نقش میانجی بین فروشنده و خریدار را برای تعیین وزن دقیق ایفا می‌کرد.در برخی موارد از سوی بلدیه (شهرداری وقت) یا دیوان مالیه منصوب می‌شد.
جایگاه اجتماعی و اقتصادی قپان‌دارقپان‌دارها از نظر اجتماعی اعتبار و احترام بالایی داشتند، زیرا اعتماد بازار به آن‌ها وابسته بود، دخالتی مستقیم در معاملات مالی داشتند و معمولاً افراد خوش‌نام، صادق و کاردان انتخاب می‌شدند.
 قپان‌دارها در دوراهی قپان تهراندر محله دوراهی قپان تهران، این افراد در موقعیتی مستقر بودند که کاروان‌های ورودی از سمت دروازه قزوین توقف می‌کردند. آنجا بارها را وزن می‌کردند و حواله‌های مهر شده صادر می‌نمودند. همین عملکرد، نام «قپان» را بر آن منطقه تثبیت کرد و در حافظه تاریخی شهر ماندگار ساخت.
شهرداری تهران و شورای اسلامی شهر در سال‌های اخیر اقداماتی را برای بهبود وضعیت محلهٔ دوراهی قپان در جنوب غربی تهران انجام داده‌اند. این اقدامات شامل پروژه‌های عمرانی، ترافیکی و خدماتی است که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:
۱. ساخت زیرگذر در دوراهی قپانبرای کاهش ترافیک و تسهیل عبور و مرور در تقاطع دوراهی قپان، شهرداری منطقه ۱۰ با همکاری معاونت حمل‌ونقل شهرداری تهران، طرح ساخت یک زیرگذر را در دستور کار قرار داده است. این پروژه با هدف ساماندهی خیابان قزوین و بهبود وضعیت ترافیکی منطقه برنامه‌ریزی شده است.
۲. اصلاح هندسی معابرطرح اصلاح هندسی معابر در دوراهی قپان به منظور رفع مشکلات ترافیکی و بهبود جریان عبور و مرور در این منطقه آغاز شده است. این طرح در صورت همکاری پلیس راهور اجرایی خواهد شد.
 ۳. توسعهٔ ایستگاه‌های مترودر راستای بهبود دسترسی حمل‌ونقل عمومی در منطقه، سه ایستگاه مترو شامل ایستگاه‌های امام خمینی – نواب، نواب – کمیل و ایستگاه بزرگ بریانک در منطقه به بهره‌برداری رسیده یا در حال بهره‌برداری هستند. این اقدام به کاهش ترافیک و تسهیل رفت‌وآمد شهروندان کمک می‌کند.
۴. بازگشایی معابر و رفع بن‌بست‌هاشهرداری منطقه ۱۰ با هدف رفع بن‌بست‌های ترافیکی در منطقه، برنامه‌هایی برای تملک ۲۵ تا ۳۰ پلاک و بازگشایی معابر اجرا کرده است. این اقدامات به بهبود جریان ترافیک و دسترسی بهتر ساکنان کمک می‌کند.
 ۵. انتقال اسکان کارگری و ایجاد سوله بحرانبا توجه به درخواست شهروندان، ساختمان اسکان کارگری نواب به دو نقطه دیگر منتقل شده است و خیابان مذکور در نواب به سوله بحران تبدیل شده است. این اقدام به بهبود وضعیت سکونتی و افزایش ایمنی در منطقه کمک می‌کند.
 ۶. احداث میدان میوه و تره‌بارشهرداری تهران با تملک ۱۵۰۰ متر زمین در خیابان رودکی، برنامه‌هایی برای احداث میدان میوه و تره‌بار در این منطقه اجرا کرده است. این اقدام به تأمین نیازهای روزمره ساکنان و رونق اقتصادی منطقه کمک می‌کند.
 ۷. توسعهٔ شبکه فاضلاب و انهاردر همکاری با شرکت آب و فاضلاب، شهرداری تهران موفق به تکمیل ۹۵ درصد از شبکه فاضلاب منطقه شده است. همچنین، ۱۲ هزار و ۴۷۲ متر از انهار به کالیب تبدیل شده‌اند که به بهبود بهداشت و محیط‌زیست منطقه کمک می‌کند.
 ۸. استقرار شورای حل اختلافدر راستای ارائه خدمات قضائی به ساکنان، مجتمع شورای حل اختلاف شماره ۱۷ در خیابان قزوین، دوراهی قپان، خیابان شیدایی، کوچه شعبانی مستقر شده است. این مرکز به رسیدگی به اختلافات محلی و ارائه خدمات حقوقی به ساکنان منطقه می‌پردازد.
این اقدامات نشان‌دهندهٔ تلاش شهرداری و شورای شهر تهران برای بهبود وضعیت زیرساختی، ترافیکی و خدماتی در محلهٔ دوراهی قپان است. با این حال، ادامهٔ نظارت و مشارکت شهروندان در اجرای این برنامه‌ها می‌تواند به تحقق بهتر اهداف توسعه‌ای در این منطقه کمک کند.
دوراهی قپان؛ محله‌ خاص و متمایز تهران
علیرضا قربانی درگفتگو با خبرنگار سردبیر پرس گفت: محله دوراهی قپان از دیرباز یکی از نقاط پرتردد و پرجنب‌وجوش در جنوب غرب تهران بوده و همواره نقشی مهم در ساختار اجتماعی و اقتصادی این منطقه ایفا کرده است. این ناحیه نه‌تنها به لحاظ تاریخی دارای ارزش است، بلکه با وجود بازار امامزاده حسن و مراکز تجاری متعدد، به یکی از قطب‌های اقتصادی محلی تبدیل شده است. البته مشکلاتی نظیر تراکم بالای جمعیت، ترافیک شدید و فرسودگی زیرساخت‌ها از چالش‌های جدی این محله به‌شمار می‌آیند. با این حال، حضور اقشار متنوع و هویت فرهنگی ماندگار، قپان را به یکی از مناطق خاص و متمایز تهران بدل کرده است.براساس این گزارش، دوراهی قپان با ترکیبی از تاریخ، فرهنگ و زندگی شهری، یکی از محله‌های منحصربه‌فرد تهران است. با برنامه‌ریزی مناسب و توجه به نیازهای ساکنان، این منطقه می‌تواند به الگویی برای توسعهٔ پایدار شهری تبدیل شود.
انتهای خبر/