محله کن؛ روستایی در دل پایتخت

به گزارش «سردبیر پرس»؛ کن یکی از قدیمی‌ترین مناطق پیرامونی تهران است که امروز در منطقه ۵ شهرداری جای گرفته، اما تا پیش از توسعه شهر، روستایی مستقل با هویتی ویژه بود. نام «کن» در متون تاریخی آمده و قدمتش به قرون اولیه اسلامی می‌رسد. ساکنان قدیمی این محله می‌گویند در گذشته کن از سه محله اصلی تشکیل می‌شده: سرآسیاب، کن بالا و کن پایین.در حاشیه کن، رودخانه‌ای با همین نام جریان دارد؛ رودی که هنوز هم گرچه در فصول کم‌آبی آرام گرفته، اما نقش حیاتی در شکل‌گیری باغ‌ها و حیات منطقه داشته است.
بافت طبیعی؛ آخرین نفس‌های سبز غرب تهرانبا اینکه تهران در دهه‌های اخیر شاهد از بین رفتن بسیاری از باغ‌ها و فضای سبز بوده، کن هنوز از معدود مناطقی است که چندین هکتار باغ میوه، درختان کهن‌سال و فضای سبز طبیعی در آن دیده می‌شود. سیب، گیلاس، آلبالو، زردآلو، گردو و بادام از جمله محصولات باغ‌های محلی هستند.بسیاری از خانواده‌ها هنوز از باغ‌های آبا و اجدادی‌شان نگهداری می‌کنند. اما تهدید گسترش شهر، ویلاسازی‌های غیرمجاز و پروژه‌های عمرانی، سایه‌ای سنگین بر آینده این محله انداخته است.
معماری و بافت مسکونی سنتیبسیاری از خانه‌های قدیمی کن با خشت، چوب و آجر ساخته شده‌اند و هنوز در برخی کوچه‌ها می‌توان معماری سنتی ایرانی را دید. سقف‌های شیروانی، حیاط‌های مرکزی، و سردرهای قدیمی از جمله ویژگی‌های معماری محله‌اند که ارزش ثبت فرهنگی دارند.
 اماکن مذهبی و آئین‌های محلیمسجد جامع کن یکی از مساجد بسیار قدیمی منطقه است که هویت مذهبی کن را بازتاب می‌دهد.آئین نخل‌گردانی و تعزیه‌خوانی در ماه محرم هنوز در کن به شیوه سنتی اجرا می‌شود و بسیاری از تهرانی‌ها برای تماشا به این محله می‌آیند.امامزاده داوود (ع) نیز که مسیر دسترسی‌اش از کن آغاز می‌شود، نقش زیارتی مهمی دارد و بخشی از هویت فرهنگی محله به آن وابسته است.
 کن به‌عنوان مسیر دسترسی به جاذبه‌های طبیعی مهمجاده کن به امامزاده داوود و ارتفاعات شمال غربی تهران از طریق این محله آغاز می‌شود. این مسیر نه‌تنها زیارتی، بلکه یکی از محبوب‌ترین مسیرهای کوهنوردی و طبیعت‌گردی برای تهرانی‌هاست.
 زندگی روستایی و فعالیت‌های کشاورزی زندهدر برخی نقاط محله هنوز هم کشاورزی سنتی، دامداری سبک و آبیاری با قنات یا کانال‌های قدیمی انجام می‌شود. این یک ویژگی منحصربه‌فرد است که در کمتر نقطه‌ای از تهران دیده می‌شود.
طرح‌های عمرانی بحث‌برانگیزپروژه‌هایی مانند «طرح تفصیلی جدید منطقه ۵» و توسعه بزرگراه‌هایی مثل شهید حکیم، صیاد شمالی یا شهید همت غربی باعث نگرانی شدید اهالی و فعالان محیط زیست شده است. این طرح‌ها بخشی از باغات و حریم رودخانه کن را تهدید می‌کنند.
ظرفیت‌های فرهنگی و هنری مغفول‌ماندهکن ظرفیت آن را دارد که به یک قطب فرهنگی و گردشگری شهری تبدیل شود:راه‌اندازی خانه فرهنگ کنایجاد موزه مردم‌شناسیتوسعه گردشگری روستایی با اقامتگاه‌های بوم‌گردیاما تا امروز این ظرفیت‌ها فعال نشده‌اند یا تنها در حد طرح باقی مانده‌اند.
 قنات‌های فعال و سیستم آبیاری سنتیکن هنوز از قنات‌های فعال بهره می‌برد؛ قنات‌هایی که در دل زمین جریان دارند و آب مورد نیاز باغ‌ها را تأمین می‌کنند. این سازه‌ها نه‌تنها میراث فنی ایرانیان در مهندسی آب هستند، بلکه امروز هم در محله کن نقش ایفا می‌کنند. درباره وضعیت فنی، نگهداری، شماره قنات‌ها و نقش‌شان در کشاورزی کن تقریباً هیچ مطلب عمومی منتشر نشده است.
زبان و لهجه محلی کنزبان مردم بومی کن، فارسی با گویش ویژه‌ای است که ریشه‌هایی در گویش‌های کهن ری و شمیران دارد. برخی واژه‌ها، اصطلاحات و تلفظ‌ها فقط در همین منطقه کاربرد دارند. حفظ این گویش در میان نسل‌های جدید در حال ازبین‌رفتن است. یک گفت‌وگوی محلی با سالخوردگان درباره واژه‌ها یا حتی ثبت صوتی آن می‌تواند بخش متمایز و جذابی در گزارش باشد.
گونه‌های جانوری بومی در کندر گذشته، اطراف کن محل زیست گونه‌های جانوری مانند شغال، روباه، خارپشت، جغد، بلدرچین، قرقی و انواع پرندگان بومی بوده است. هنوز هم برخی از این گونه‌ها در مناطق بکر باقی‌مانده در حوالی رودخانه کن دیده می‌شوند. این موضوع می‌تواند به ابعاد تنوع زیستی محله کن بپردازد، موضوعی که تقریباً هرگز در گزارش‌های محلی بررسی نشده است.
وقف‌نامه‌ها و زمین‌های موقوفه‌ای کنبخش‌هایی از اراضی کن وقف شده‌اند؛ مثلاً برای مساجد، مدارس یا خدمات عام‌المنفعه. بررسی اسناد وقف، تعیین کاربری‌ها و اختلافاتی که در دهه اخیر بر سر مالکیت این زمین‌ها رخ داده، می‌تواند وجه حقوقی-تاریخی جالبی به گزارش بدهد. به‌ویژه با توجه به ورود سرمایه‌گذاران و ساخت‌وساز در این اراضی.
 اقتصاد بومی و تغییر شغل ساکناندر گذشته بیشتر اهالی باغدار یا دامدار بودند. اما اکنون نسل جدید در مشاغلی مثل رانندگی اسنپ، مغازه‌داری یا حتی کارمندی مشغول شده‌اند. این دگرگونی اقتصادی، بر رابطه نسل‌ها، مالکیت زمین، و حتی انگیزه برای حفظ باغات تأثیر گذاشته است. بررسی این سیر تغییر، بُعد جامعه‌شناختی پررنگی به گزارش می‌دهد.
روابط بین محله کن و محله‌های تازه‌ساز اطراف (مثل وردآورد یا شهران غربی)گسترش شهر تهران باعث هم‌جواری محله کن با محله‌های جدیدی شده که فرهنگ و ساختار متفاوتی دارند. این موضوع به تضاد یا تعامل فرهنگی بین بافت قدیمی و جدید منجر شده. تضادهایی مانند شیوه برگزاری مراسم‌ها، معماری، مالکیت زمین، یا حتی نوع استفاده از طبیعت.
مشاهیر کن
از مشاهیر محله کن می‌توان به مهندس داوود کنی(مهندسی و مدیریت شهری)،استاد حسین معصومی کنی(خوشنویسی و هنر ایرانی)، حاج کربلایی اکبر کنی( مذهبی وآئینی)، احمدرضا درویش(سینما وتلویزیون) و آیت‌الله سیدمهدی قوام کنی(عرفان و اخلاق اسلامی) اشاره کرد که فامیلی کنی نشان‌دهنده اصالت و پیوند با این منطقه است.مصاحبه با حاج احمد نوربخش، ۷۲ ساله، ساکن قدیمی کن
چند نسل است که خانواده شما در کن زندگی می‌کنند؟
ما از زمان پدربزرگم اینجاییم. آن موقع‌ها جاده آسفالت نبود، برق هم نداشتیم. مردم با قاطر می‌رفتند شهر. باغداری شغل اصلی همه بود.
محله کن امروز چه تفاوتی با گذشته دارد؟خیلی فرق کرده است. قبلاً همه همدیگر را می‌شناختند. حالا خیلی‌ها غریبه‌ هستند. زمین‌ها رو خریدند، باغ رو خراب کردند، ساخت‌وساز کردند. این طبیعتی که شما می‌بینید، کم‌کم از بین می‌رود.
از شهرداری و مسئولان چه انتظاری دارید؟ما فقط می‌خوایم به حریم رودخانه و باغ‌ها احترام بگذارند. نگذارند تبدیل به برج و آپارتمان شود. اینجا ریه تهرانِ است. اگر از بین برود، تهران نفس نمی‌کشد.
چالش‌ها و فرصت‌هادر سال‌های اخیر، اعتراض‌هایی نسبت به تخریب باغات و طرح‌هایی مانند احداث بزرگراه‌های جدید یا پروژه‌هایی مانند توسعه محدوده شهری در اطراف کن مطرح شده است. فعالان محیط زیست خواستار ثبت بخشی از کن به عنوان منطقه حفاظت‌شده طبیعی شده‌اند.
در مقابل، فرصت‌هایی مانند توسعه گردشگری روستایی، ایجاد بازارچه‌های محلی و احیای صنایع دستی بومی می‌تواند به حفظ هویت کن کمک کند.
براساس این گزارش؛ تهران هنوز زنده است، اگر کن زنده بماند؛کن تنها یک محله نیست؛ یادگار زنده‌ای از تهران پیشاصنعتی است. اگر به حفظ بافت طبیعی، معماری سنتی، و فرهنگ مردم‌محور این محله توجه نشود، تنها خاطره‌ای در ذهن نسل آینده خواهد ماند. زنده نگه‌داشتن کن، یعنی نجات بخشی از هویت تهران.
انتهای خبر/