پس لرزه آزادی روحانی اصولگرا؛ سعودی‌ها پیام خود را با آزادی قاسمیان فرستادند/ آیا باید آزادی‌شان به‌ معنای صحت گفتارشان تعبیر شود؟

به گزارش سردبیر پرس، سازندگی در مطلبی نوشت: در بحبوحه بازگشت آرام روابط ایران و عربستان و در شرایطی که دیپلماسی در سطح بالا میان دو کشور جریان دارد، آزادی یک روحانی بازداشت ‌شده در مدینه توسط سعودی‌ها، نه‌تنها دوباره خبرساز شد بلکه با واکنش‌های فرهنگی، سیاسی و رسانه‌ای گسترده‌ای هم روبه‌رو شد.
غلامرضا قاسمیان، روحانی اصول‌گرا که با انتشار ویدئویی جنجالی در مدینه به مقامات سعودی تاخته بود، حالا در حالی به ایران بازگشته است که سعودی‌ها او را بدون ارجاع به دادگاه و در سایه روابط دوستانه آزاد کرده‌اند اما استقبال طلاب قم از او، بیشتر به سکوتی ملی شبیه بود تا جشن بازگشت یک چهره سیاسی یا مذهبی.
روز پنج‌شنبه «۸ خرداد ۱۴۰۴» پلیس مدینه اعلام کرد که غلامرضا قاسمیان، روحانی ایرانی‌ای که در مدینه بازداشت‌ شده بود با مساعدت مقامات ارشد سعودی و بدون ارجاع به دادگاه، آزاد شده و به ایران بازگشته است. این خبر اگرچه در وهله نخست، یک موضوع کنسولی به‌نظر می‌رسید اما در بافت سیاسی کنونی ایران و عربستان، معنایی فراتر از آزادی یک زندانی عادی دارد.

غلامرضا قاسمیان از روحانیون منتسب به جریان اصول‌گرایی و چهره‌ای شناخته ‌شده نزدیک به طیف پایداری، پیش از بازداشتش، ویدئویی در مدینه منتشر کرد که در آن، حاکمان عربستان را «کاسبان و غاصبان قبله» نامیده بود و از وجود مراکز فساد و فحشا در مکه و مدینه سخن گفته بود؛ اظهاراتی تند و بی‌سابقه که نه‌تنها در فضای سیاسی کشور بازتاب پیدا کرد بلکه بلافاصله پس ‌از آن با بازداشت او از سوی نیروهای امنیتی عربستان همراه شد. درحالی ‌که در گذشته، ممکن بود چنین تنش‌هایی به پیچیده شدن روابط بین دو کشور منجر شود اما این‌ بار، مقامات در ایران ازجمله وزارت خارجه و سازمان حج و زیارت تاکید کردند که این اتفاق، تاثیری بر مناسبات دو کشور نخواهد گذاشت. شاید همین موضع رسمی به سعودی‌ها نیز این پیام را داد که آزادی قاسمیان بیش از آنکه ضعف تلقی شود، یک گام در مسیر تقویت اعتمادسازی با ایران خواهد بود.
بی‌اعتنا به هویت ایرانی
نکته‌ای که در این میان، بسیار مورد توجه قرار گرفته است، نحوه مواجهه طلاب حوزه علمیه با بازگشت قاسمیان است؛ تعدادی از طلاب حوزه «مشکات» در فرودگاه به استقبال او رفتند اما نکته تامل‌برانگیز اینجاست که به نظر می‌رسید وی پس از ورود به کشور به دلیل اظهاراتش که موجب خدشه به امنیت ملی بود، بازداشت شود. اما عده‌ای به استقبال او رفتند و از قاسمیان قهرمان ساختند! این غیبت نمادین، آیا از روی تعمد بود؟ آیا طلاب استقبال‌کننده خود را نمایندگان یک جریان فراملی می‌دانند که به هویت ایرانی بی‌اعتنا هستند؟ یا شاید اصولا نخواستند ماجرا را به یک حرکت رسمی ملی تبدیل کنند؟ در هر صورت، این تصمیم یا غفلت، ناخواسته به بازتاب تصویری انجامید که از زاویه‌ای، نوعی فاصله‌گذاری با نمادهای رسمی ایران تلقی شد.
ماجرای قاسمیان در شرایطی اتفاق افتاد که صدور ویزای زائران ایرانی نیز به‌طور موقت، متوقف شده بود؛ گرچه برخی مقامات در ایران از «اختلالات فنی» سخن گفتند اما محمدحسین رنجبران، مشاور وزیر امور خارجه به‌طور تلویحی، توقف صدور ویزا را به اظهارات قاسمیان مرتبط دانست. پس از تلاش‌های دیپلماتیک، مشکل صدور ویزا برای ۱۰ هزار زائر باقی‌مانده نیز در حال حل شدن است؛ این درحالی است که علیرضا بیات، نماینده سازمان حج و زیارت ایران با وزیر کشور عربستان دیدار کرد. در این دیدار، وزیر کشور عربستان ضمن ابراز خرسندی از روابط دوستانه با ایران، قول همکاری کامل برای رفع مسائل زائران ایرانی را داد. از سوی دیگر، مجتبی شصتی‌کریمی، مدیرکل کنسولی وزارت امور خارجه، آزادی قاسمیان و ندیمی (دو شهروند بازداشت ‌شده) را به‌صورت رسمی اعلام کرد. همه این تحولات نشان می‌دهند که روابط تهران و ریاض به مرحله‌ای رسیده است که هر دو طرف مایل به حفظ فضای همکاری هستند حتی اگر در این میان، برخی چهره‌ها اظهاراتی خلاف جریان بیان کنند. سعودی‌ها با آزادسازی قاسمیان، انعطاف خود را نشان دادند اما به ‌وضوح، انتظار دارند که زائران ایرانی به قوانین و خط‌قرمزهای مذهبی و سیاسی‌شان احترام بگذارند؛ از سوی دیگر، موضع مسئولان در کشور نیز حاکی از این است که در شرایط فعلی، دیپلماسی منطقه‌ای بر هر نوع واکنش تند یا رفتار تقابلی ارجحیت دارد. توصیه رئیس سازمان حج و زیارت به زائران مبنی بر پرهیز از هرگونه اقدامی که به تفرقه منجر شود بیش از آنکه یک سفارش اخلاقی باشد، بیانیه‌ای دیپلماتیک در سطح عمومی محسوب می‌شود.
اما سوال مهم‌تر همچنان باقی است؛ وقتی ایران سعی دارد نقش فعال‌تری در هم‌گرایی منطقه‌ای ایفا کند باید چه برخوردی با چهره‌هایی شود که با اظهاراتی تند و بدون در نظر گرفتن ملاحظات دیپلماتیک، زمینه‌ساز تنش می‌شوند؟ آیا باید آزادی‌شان به‌ معنای صحت گفتارشان تعبیر شود؟ و آیا بی‌توجهی به نمادهای ملی در مراسم استقبال از آنها نباید مورد بررسی دقیق‌تری قرار گیرد؟ داستان غلامرضا قاسمیان، اگرچه با آزادی او پایان یافت اما در واقع، آغازگر سوالات عمیق‌تری درباره نقش چنین افرادی در عرصه سیاسی، تعامل فرهنگی در سفرهای زیارتی و مهم‌تر از همه، جایگاه منافع ملی در مواجهه با تنش‌هایی از این ‌قبیل است.
در شرایطی که منطقه بیش از هر زمان دیگر نیازمند آرامش، گفت‌وگو و هم‌دلی است، اظهارات فردی نمی‌تواند جایگزین دیپلماسی رسمی شود. سعودی‌ها پیام خود را با آزادی قاسمیان فرستادند؛ پیامی که نه از موضع ضعف بلکه به نشانه بلوغ سیاسی فرستاده شد. از این‌ پس انتظار می‌رود هر مسافری از ایران، حامل احترام به قانون کشور میزبان باشد حتی اگر آن کشور، رقیب تاریخی تلقی شود.
۳۱۲۲۱۸