از یک لیوان ساده تا یک ساز موسیقی، می‌تواند اسباب‌بازی باشد

در نشست «اهمیت بازی و اسباب‌بازی در دوره کودکی»، کارشناسان حوزه فرهنگ و هنر با اشاره به نقش عمیق اسباب‌بازی در رشد عاطفی و اجتماعی کودکان، تأکید کردند که بازی می‌تواند پیوندی میان نسل‌ها ایجاد کند و جایگزینی برای ارتباطات سرد دنیای دیجیتال باشد.

به گزارش سردبیر پرس، آزاده بیات ـ مدیر موزه اسباب‌بازی ایران ـ در ابتدای نشست «اهمیت بازی و اسباب‌بازی در دوره کودکی» بر اهمیت اسباب‌بازی‌ها در رشد کودکان و توسعه جوامع تأکید کرد و با اشاره به تأثیر عمیق اسباب‌بازی‌ها در ایجاد تغییرهای مثبت در جوامع، اظهار کرد: اسباب‌بازی‌ها نه‌تنها ابزاری برای سرگرمی هستند، بلکه می‌توانند در رشد نسل‌ها و شکل‌گیری هویت فرهنگی نقش کلیدی ایفا کنند.
بیات با بیان این‌که اسباب‌بازی در نگاه عمومی اغلب به‌عنوان محصولی کم‌اهمیت تلقی می‌شود، افزود: در سبد خرید خانواده‌ها، اسباب‌بازی معمولاً در اولویت‌های پایین قرار دارد، در حالی که انتخاب درست اسباب‌بازی می‌تواند تأثیرات عمیقی بر رشد روانی و اجتماعی کودکان داشته باشد.
او تأکید کرد: اسباب‌بازی‌ها می‌توانند فضایی امن و پایدار برای خانواده‌ها فراهم کنند، به‌ویژه در شرایط اجتماعی و اقتصادی کنونی که خانواده‌ها با چالش‌های متعددی مواجه هستند.
بیات با اشاره به نام‌گذاری روز اسباب‌بازی در سال گذشته، هدف از این اقدام را برجسته کردن اهمیت فرهنگی و تاریخی اسباب‌بازی‌ها دانست و گفت: اسباب‌بازی‌ها می‌توانند پلی بین نسل‌های گذشته و آینده باشند و ارتباط عمیقی بین اعضای خانواده ایجاد کنند. وقتی کودکی با اسباب‌بازی‌ای که متعلق به نسل والدین یا اجدادش بوده بازی می‌کند، ارتباطی معنادار شکل می‌گیرد که جایگزینی برای ابزارهای دیجیتال مانند موبایل و تبلت ندارد.
مدیر موزه اسباب‌بازی هم‌چنین به نمونه‌های جهانی اشاره کرد و از تأثیر اسباب‌بازی‌هایی مانند لگو در کشورهای اروپایی سخن گفت و افزود: لگو در دوران پس از جنگ جهانی، با تشویق کودکان به ساختن و بازسازی، اعتمادبه‌نفس و خلاقیت را در نسل‌های پس از جنگ تقویت کرد. این تجربه نشان می‌دهد که اسباب‌بازی‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا هویت خود را کشف کنند و با مفهوم بلند شدن پس از شکست آشنا شوند.
او در بخش دیگری از سخنان خود به کارگاه اخیر کانون پرورش فکری اشاره کرد که در آن کودکان از طریق ساخت عروسک با مفهوم شناسنامه و هویت آشنا شدند.
بیات گفت: بسیاری از کودکان ۱۰ تا ۱۱ ساله حتی از اهمیت شناسنامه آگاه نبودند. بازی‌هایی که به موضوع هویت می‌پردازند، می‌توانند به کودکان کمک کنند تا با فرهنگ و ریشه‌های خود ارتباط برقرار کنند و به هویت ملی خود افتخار کنند.
بیات در پایان با تأکید بر مسئولیت نهادهایی مانند کانون پرورش فکری و صداوسیما در معرفی اسباب‌بازی‌های مناسب به خانواده‌ها، اظهار کرد: در شرایطی که کودکان امروزی بیش از پیش به ابزارهای دیجیتال گرایش دارند، وظیفه ماست که با معرفی اسباب‌بازی‌های مناسب، فضایی برای تقویت ارتباط خانوادگی و هویت ملی فراهم کنیم. اسباب‌بازی‌ها می‌توانند ابزاری قدرتمند برای آموزش و پرورش نسلی آگاه و با اعتمادبه‌نفس باشند.
نقش کودکان و نوجوانان در تحول ساختارهای اجتماعی
در ادامه بهنام زنگی ـ گرافیست و عضو هیات علمی دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس ـ طی سخنانی بر ضرورت توجه به کودکان و نوجوانان در جریان‌های فرهنگی و اجتماعی تأکید کرد و با اشاره به غفلت تاریخی از این گروه سنی در تولیدات فرهنگی، بیان کرد: در دوران تجربه و ساخت تفاوت‌های جدید، ما فاقد شناخت کافی از فرهنگ حداقلی کودکی هستیم. همه خروجی‌های فرهنگی ما جایگاه ویژه‌ای در زندگی روزمره دارند، اما دایره جریان فرهنگی ما هنوز به اندازه ظرفیت واقعی، به کودکان و نوجوانان نپرداخته است.
زنگی با بیان این‌که هنرمندان بزرگ گذشته، علی‌رغم ظرفیت چشم‌گیرشان، فرصت تأمین موسیقی و محتوای شاخصی برای کودکان نداشته‌اند، افزود: موسیقی و هنر چند دهه اخیر در فضاهای غیررسمی شکل گرفته، اما وقتی از یک فرهنگ بزرگسالانه سخن می‌گوییم، مبتنی بر شواهد متوسط جمعیت، کودکان و نوجوانان مورد توجه کافی قرار نگرفته‌اند. آموزش و پرورش این گروه سنی باید به جایی برسد که از ما بهتر قضاوت و تصمیم‌گیری کنند.
او با هشدار نسبت به نشانه‌های خطرناک تغییرها در ساختار اجتماعی، تأکید کرد: اولین اتفاقی که باید ایجاد کنیم، تقویت نسل جوان است. کودکان و نوجوانان، به‌ویژه در سنین نوجوانی، می‌توانند ساختارهای اجتماعی را تحت تأثیر قرار دهند. اگر فشارهای اجتماعی به سمت تعالی هدایت شود، هیچ خطری برای جامعه وجود ندارد؛ بلکه این گروه سنی، که در جهان کودکی و نوجوانی و محیط خانوادگی قرار دارند، می‌توانند موتور محرک تغییرات مثبت باشند.
زنگی در ادامه سخنان خود، به ظرفیت کودکان و نوجوانان برای ایجاد تحولات اشاره کرد و گفت: ما به جایی رسیده‌ایم که کودکان و نوجوانان می‌توانند چیزی را که نسل‌های پیشین تحت پوشش قرار نداده، تغییر دهند. این نسل جوان، با حمایت فرهنگی، قادر است جامعه را به سمت پیشرفت سوق دهد و از ما بهتر، آینده‌ای روشن بسازد.
نقش بازی و اسباب‌بازی در آموزش و درمان کودکان
مهدی زارع ـ آهنگ‌ساز و فعال حوزه موسیقی و هنر نیز در این نشست، بر نقش حیاتی بازی و اسباب‌بازی در آموزش و رشد کودکان تأکید کرد.
او با اشاره به مفهوم گسترده اسباب‌بازی، اظهار کرد: اسباب‌بازی تنها یک وسیله طراحی‌شده نیست؛ هر چیزی که بتواند بازی را برای کودکان خلق کند، از یک لیوان ساده گرفته تا یک ساز موسیقی، می‌تواند اسباب‌بازی باشد. بازی در دوران کودکی همه‌چیز است و مسیر آموزش موفق کودکان از طریق بازی شکل می‌گیرد.
زارع با بیان این‌که کودکان به آموزش مستقیم علاقه‌ای ندارند، افزود: وقتی به کودک می‌گویید «دارم به تو آموزش می‌دهم»، مقاومت می‌کند؛ اما وقتی بازی را وارد فرآیند یادگیری کنید، کودک با اشتیاق یاد می‌گیرد. آموزش از طریق بازی، چه در خانه، مدرسه یا در حوزه هنر و موسیقی، تأثیرگذارتر است.
او تأکید کرد: پیام‌های آموزشی، از جمله مفاهیم فرهنگی و ارزشی مانند هدیه دادن یا هویت ملی، اگر در قالب بازی و به‌صورت نامحسوس ارائه شوند، اثربخشی بیشتری دارند.
این آهنگ‌ساز در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت بازی‌درمانی در پرورش مهارت‌های ارتباطی کودکان اشاره کرد و گفت: بازی‌درمانی صرفاً برای کودکان بیمار نیست؛ بلکه ابزاری برای آموزش مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی به همه کودکان است. کودکانی که از بازی و ارتباط محروم می‌شوند، ممکن است از خانواده، مدرسه و جامعه طرد شوند و این طرد شدن می‌تواند به رفتارهای ضداجتماعی منجر شود.
زارع افزود: کودکانی که مهارت بازی و برقراری ارتباط را یاد می‌گیرند، می‌توانند روابط سالمی با خانواده و جامعه برقرار کنند و از بروز اختلالات اجتماعی پیشگیری کنند.
این آهنگ‌ساز با اشاره به فرهنگ غنی ایران، بر لزوم استفاده از اسباب‌بازی‌ها و بازی‌های متناسب با فرهنگ بومی تأکید کرد و گفت: ما باید از ظرفیت‌های فرهنگی و قومیتی کشورمان برای خلق اسباب‌بازی‌ها و بازی‌هایی استفاده کنیم که هویت کودکان را تقویت کند. این بازی‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا با فرهنگ و ریشه‌های خود ارتباط برقرار کنند و از انزوای اجتماعی دور بمانند.
بنابر اعلام روابط عمومی و امور بین الملل کانون، زارع هم‌چنین به اهمیت دسته‌بندی سنی اسباب‌بازی‌ها اشاره کرد و هشدار داد: اسباب‌بازی‌ها و بازی‌های نمایشی باید با دقت انتخاب شود تا به جای ایجاد محدودیت، خلاقیت کودکان را تقویت کند. بازی‌هایی که بیش از حد اقتدارگرا یا نمادین باشد، ممکن است به جای پرورش، به روحیه کودکان آسیب بزند.
انتهای پیام