تبدیل هنرمندان موسیقی به اثر هنری در موزه هنرهای معاصر!

علی مغازه‌ای درباره پروژه موسیقی که اخیرا در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد می‌گوید که این رویداد تلاشی بود برای نشان دادن اینکه موسیقی می‌تواند فراتر از سالن و سن، در کنار آثار تجسمی معناهای تازه‌ای بسازد.

به گزارش سردبیر پرس، موزه هنرهای معاصر در آبان ماه سال ۱۴۰۴، محل تولد یک کانون و رویدادهای موسیقی بود؛ هنری که تقریباً جایش در موزه خالی بود. هنری که گاه‌وبی‌گاه از موزه هنرهای معاصر هم سر درآورده بود، اما در دوره‌های گذشته یا در نگاه مدیران پیشین موزه، گویی جزء هنرهای موضوعی موزه به‌شمار نمی‌رفت.
حال در طول دو هفته، شاهد چند رویداد موسیقی زیر نام «موزیک تِک» در موزه هنرهای معاصر بودیم. برای بررسی چیستی و کیفیت برنامه‌های موزیک تِک موزه هنرهای معاصر، با علی مغازه‌ای، پژوهشگر موسیقی و مدیر پروژه موزیک تِک به گفت‌وگو نشستیم.

مغازه‌ای در این‌باره به سردبیر پرس می‌گوید: موزه هنرهای معاصر تهران همواره این تصویر یا تصور را از خود انعکاس می‌داد که صرفاً نمایشگاهی برای هنرهای تجسمی محسوب می‌شود؛ درحالی‌که ما معتقد بودیم موزه علاوه بر داشتن یک گنجینه ارزشمند از آثار هنری مدرن، برای کامل شدن نیازمند عنصر صدا و موسیقی بود. ما هنرمندان موسیقی نیز مشتاق این بودیم که فضای موزه را برای اجرای آثارمان تجربه کنیم.
او در توضیح روند آغاز پروژه «موزیک تِک» می‌گوید: مدتی قبل تلاش‌هایی را برای راه‌اندازی «کانون موسیقی موزه هنرهای معاصر تهران» آغاز کردیم تا اینکه با پیشنهاد من و مشورت جمعی، تعدادی از هنرمندان و استادان دانشگاه را برای این هدف دعوت کردیم و پس از نشست اولیه، شکل‌گیری یا شکل‌دادن به این کانون آغاز شد. هدف نهایی از تأسیس این کانون، ایجاد یک بستر پایدار فکری و اجرایی برای حضور مداوم و عمیق موسیقی در فضای موزه است. در همین روند، از ابتدا این هم مطرح بود که برنامه‌های موسیقی موزه عنوان مشخصی داشته باشند که در همین راستا من عنوان «موزیک تِک» را مطرح کردم و از سمت مدیریت موزه موافقت شد تا از این به‌بعد، مجموعه اجراهایی با این نام در موزه تدارک دیده شود.

این پژوهشگر موسیقی نواحی توضیح می‌دهد که همزمان با پیگیری کارهای همین کانون در حال تأسیس، گالری‌های موزه پس از پایان نمایشگاه قبلی برای چند روز خالی شده بود تا نمایشگاه بعدی که از آثار بهرام دبیری بود، چیدمان شود. همین فاصله کوتاه، فرصتی مناسب برای برگزاری برنامه‌ای موسیقایی فراهم کرد و در نهایت با کمک و پشتیبانی مدیریت و تمامی کارکنان موزه، دو اجرای مستقل برای دو نوبت طراحی و آماده شد.
مغازه‌ای درباره نخستین اجرا می‌گوید: این برنامه در روزهای هشتم و نهم آبان‌ماه توسط گروه «موسیقی یارآوا» با عنوان «در جست‌وجوی صدا» طراحی و برگزار شد؛ اجراهایی که در ۹ گالری موزه و فضای اطراف حوض روغن شکل گرفت. در این دو روز، مجموعه‌ای از آثار موسیقی معاصر قرن بیست‌ویکم، همراه با پرفورمنس و ویدئوآرت ارائه شد. مجموعاً حدود ۱۴۰ اجراگر در این برنامه حضور داشتند و بیش از ۵۰ هنرمند و صاحب‌اثر، آثارشان را از طریق این اجراگران ارائه کردند و کیوریتوری و رهبری هنری این پروژه را نیز مهدی جلالی برعهده داشت.

او درباره برنامه ۱۶ آبان‌ماه می‌گوید: این اجرا به سیر تحول موسیقی اروپا و موسیقی کلاسیک جهان از اواخر قرون وسطا و رنسانس تا پایان قرن بیستم می‌پرداخت و مجموعه‌ای از آثار شاخص چند قرن انتخاب و توسط حدود ۷۰ نوازنده و هنرمند زیر عنوان «صدا در گذر زمان» طراحی و اجرا شد. کیوریتوری این برنامه هم برعهده نیما عطرکار روشن بود. از دید من این دو پروژه توانست جامعه بزرگی از هنرمندان شاخص موسیقی ایران، از جمله استادان و نسل جوان را گرد هم آورد که این خود یک دستاورد برای هم‌افزایی جامعه موسیقی کشور بود.
مدیر پروژه‌ موزیک تِک در ادامه به استقبال غیرمنتظره مخاطبان اشاره می‌کند و می‌گوید: در زمان طراحی برنامه‌ها هیچ پیش‌بینی از میزان توجه مردم وجود نداشت، اما از همان هفته نخست مشخص شد که اجرای موسیقی در گالری‌های موزه برای مخاطبان بسیار جذاب است. ایده و تصویر من این بود که «اجراگر در گالری خود به یک اثر هنری تبدیل شود»؛ یعنی همان‌گونه که اثر روی دیوار اهمیت دارد، حضور اجراگر نیز در فضا نوعی اثر هنری محسوب می‌شود.

به‌گفته او، با وجود تعداد چشمگیری از نوازندگان سولیست یا تکنواز، اجراهای آنسامبل هم جذابیت‌های خاص و متفاوتی را در گالری‌های موزه ارائه کردند به طوری‌که تعداد اجراگران در برخی گالری‌ها به ۲۲ یا حتی ۳۰ نفر می‌رسید و برخی اجراها با ورود و دخالت مستقیم مخاطب کامل می‌شد که با استقبال فوق‌العاده‌ای هم از سوی مخاطبان و بازدید کنندگان موزه و این رویداد روبه‌رو شدند که همین ترکیب، تجربه‌ای کاملاً تازه برای مخاطبان ایجاد کرده بود.
بنابر آنچه او روایت می‌کند، در جمعه آخر، تراکم جمعیت به‌اندازه‌ای بالا رفت که امکان تماشای مستقیم اجرا برای بسیاری وجود نداشت و به‌همین دلیل، اجراها سه بار تکرار شدند تا همه مخاطبان بتوانند آن‌ها را ببینند. او واکنش‌ها را «بسیار مثبت» توصیف می‌کند و این اجراها را از نظر کیفیت و شیوه مواجهه مخاطب، «دستاوردی کم‌سابقه» می‌داند.
این پژوهشگر موسیقی تصریح می‌کند: ما پس از ارزیابی‌ها به این نتیجه رسیدیم که چنین رویدادی نه‌تنها در ایران سابقه‌ای نداشته است، بلکه بررسی ما نشان می‌دهد که در موزه‌های هنر معاصر بزرگ جهان نیز این شیوه از تلفیق مشاهده نشده است؛ تجربه‌ای که می‌تواند به‌عنوان نقطه‌ای تاریخی و تأثیرگذار در مسیر موسیقی ایران ثبت شود. امیدوارم در دوره‌های بعدی «موزیک تِک» این تجربه ادامه یابد و با جلب حامیان مالی و همکاری نهادهای فرهنگی و هنری گسترده‌تر شود.

او تأکید می‌کند: خوشبختانه این مجموعه فعالیت ما از حمایت معنوی معاونت هنری و پشتیبانی قانونی و همفکری و مشاوره مدیر دفتر موسیقی و رئیس انجمن موسیقی برخوردار بود. امیدوارم این شکل از حمایت قانونی و حقوقی در این موضوع و کلیه اجراهای موسیقی در سراسر کشور ادامه و استمرار پیدا کند.
مدیر این پروژه با اشاره به اینکه امیدوار است پروژه‌های موزیک تِک بتواند تداوم پیدا کند تا در آینده زوایا و جنبه‌های مختلف موسیقی در ایران و جهان را در قالب رویدادهای متنوع‌تری ارائه کند تا در ذهن مخاطب نگرشی تازه نسبت به موسیقی و صدا ایجاد کند، ادامه می‌دهد: همان‌طور که در موسیقی معاصر می‌دانیم، صدا عنصری قابل تفسیر است و امکان برداشت‌های گوناگون از آن وجود دارد. در رویکرد معاصر، این موضوع یک اصل مهم به‌شمار می‌رود و معتقدیم بررسی سیر تحول موسیقی در جهان و ایران، ظرفیت گسترده‌ای برای مطالعه و تحلیل دارد. پرسش اصلی برای ما این است که چگونه عناصر صدایی، همراه با زیبایی‌شناسی ادواری، دگرگون می‌شوند و صُوَر و اشکال تازه‌ای به‌خود می‌گیرند. در طول قرون و اعصار، مخاطب موسیقی با گونه‌های متفاوتی از سبک و شیوه‌های اجرا و صدا مواجه بوده است؛ به‌ عنوان نمونه، موسیقی ملیسماتیک در اروپا، یا موسیقی «سَرخانه» یا قدَمایی در ایران و حتی دیگر شیوه‌های معطوف به مقام‌های موسیقی که پیش از تدوین ردیف دستگاهی و مقام‌های اصلی موسیقی ایران وجود و کارکرد داشته‌اند. همه این‌ها قابلیت بازخوانی، بازیافت و اجراهای تفسیری و بازشناسانه دارند و امیدوارم در برنامه‌های آینده بتوانیم به‌شکل عمیق‌تری به آن‌ها بپردازیم.

او با اشاره به نقش رسانه‌ها و نیاز و سختی‌های جذب حمایت مالی برای این رویداد می‌گوید: امیدوارم رسانه‌ها و خبرنگاران همیشه همراه موسیقی توجه بیشتری به این موضوع داشته باشند و بازتاب گسترده‌تری از چنین تجربه‌هایی ارائه کنند. باید تأکید کنم که این رویداد با همکاری تیمی بزرگ از هنرمندان و متخصصان فنی شکل گرفت که با وجود دستمزدی ناچیز، با تعهد کامل و باوری عمیق به اهمیت پروژه، همراه ما بودند؛ من به‌عنوان مدیر پروژه، قدردان این فداکاری حرفه‌ای هستم.
مغازه‌ای می‌افزاید: ما در این پروژه تنها توانستیم بخشی از هزینه‌ها را از دوستانی که نقش حامی مالی داشتند، جذب و دریافت کنیم. ورودی برنامه‌ها نیز با قیمتی بسیار پایین، حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان، و به‌صورت نیم‌بها برای دانشجویان، هنرمندان، بازنشستگان و کودکان عرضه شد؛ رقمی که فقط بخش کوچکی از هزینه‌های اجرایی را پوشش می‌داد.

مغازه‌ای با توجه به بهای بسیار اندک ورودی در قیاس با بهای بلیت کنسرت‌های امروزی، درباره علت رایگان نبودن برنامه نیز توضیح می‌دهد: هدف ما این نبود که برنامه را رایگان برگزار کنیم؛ تجربه نشان داده اجراهای رایگان معمولاً نتیجه مطلوبی به‌همراه ندارند. مخاطبی که در چنین فضایی و با چنین کیفیتی با موسیقی روبه‌رو می‌شود، بدون شک با سطحی از درک و دریافت موسیقی روبه‌رو می‌شود که بی‌شک به دانش و تجربه‌اش افزوده می‌شود و به درک عمیق‌تری از عنصر صدا و در نهایت موسیقی می‌رسد.
او در پایان درباره ضرورت حمایت از این پروژه تأکید می‌کند: امیدوارم هم بخش خصوصی و هم نهادهای فرهنگی و هنری وابسته همکاری بیشتری داشته باشند تا این برنامه تداوم پیدا کند. استمرار چنین رویدادهایی برای موسیقی، هنر و فرهنگ ایران ضرورتی جدی است و می‌تواند چشم‌اندازی روشن و ارزشمند برای آینده فرهنگی کشور رقم بزند. در پایان، لازم است به‌صورت ویژه از همراهی بی‌دریغ رئیس محترم موزه هنرهای معاصر و تعهد و زحمات تمامی کارکنان پرتلاش موزه تشکر کنم که بدون حمایت همه‌جانبه ایشان، اجرای این رویداد نوآورانه در یک فرصت کوتاه امکان‌پذیر نبود.

انتهای پیام