فرش؛ روایت خاموش هویت و اقتصاد

سردبیر پرس/خراسان رضوی فرش دستباف ایران، هنری که قرن‌ها روایتگر فرهنگ، مهارت و ذوق مردمان این سرزمین بوده، این روزها در معرض بحران جدی قرار دارد و کاهش صادرات، مشکلات بانکی، تحریم‌ها و افزایش هزینه‌های تولید، تولیدکنندگان را در بن‌بستی پیچیده گرفتار کرده است.

فرش دستباف ایرانی، فراتر از یک کالای مصرفی، بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی، تاریخی و اقتصادی ایران است، هنری که تار و پود آن، روایت‌گر قرن‌ها ذوق، صبر و مهارت مردمان این سرزمین بوده است. در میان مراکز مهم تولید فرش دستباف کشور، خراسان رضوی همواره جایگاهی ممتاز داشته، استانی که با تکیه بر پیشینه‌ای کهن، نقوش اصیل، رنگ‌بندی‌های متمایز و نیروی انسانی ماهر، نام خود را در کنار قطب‌های اصلی فرش ایران ثبت کرده است.
فرش مشهد، با شهرت جهانی و حضور آثار آن در موزه‌ها و مجموعه‌های معتبر بین‌المللی، نماد همین اصالت و قدمت است. با این حال، صنعت فرش دستباف ایران و به‌ویژه فرش خراسان رضوی، در سال‌های اخیر با تغییرات و چالش‌های عمیقی مواجه شده است.
کاهش سهم ایران از بازارهای جهانی، افت محسوس صادرات، پیچیدگی‌های بازگشت ارز، تحریم‌ها، مشکلات گمرکی، افزایش هزینه‌های تولید و کاهش قدرت خرید در بازار داخلی، همگی سبب شده‌اند این هنر، صنعت دیرپا، روزگار آسانی را سپری نکند. در کنار این عوامل، تغییر الگوهای مصرف در جهان، رقابت فشرده کشورهایی که با بهره‌گیری از طرح‌های ایرانی وارد بازار شده‌اند و کاهش حضور موثر ایران در بازارهای سنتی اروپا و آمریکا، زنگ خطر را برای آینده فرش دستباف به صدا درآورده است.
با وجود این چالش‌ها، صنعت فرش همچنان زنده است، زنده به همت هزاران بافنده، تولیدکننده و فعال این حوزه که در کارگاه‌های کوچک و خانه‌های خود، چراغ این هنر را روشن نگه داشته‌اند. آنچه در گفت‌وگو با مسئولان، تولیدکنندگان و متولیان این صنعت به‌روشنی دیده می‌شود، اجماع بر یک نکته اساسی است: احیاء صادرات، کلید نجات فرش دستباف ایران. نمایشگاه‌هایی مانند نمایشگاه فرش دستباف مشهد، به‌عنوان حلقه اتصال میان تولید، بازار و سیاست‌گذاری، می‌توانند نقشی تعیین‌کننده در بازگشت این صنعت به جایگاه شایسته خود ایفا کنند، به شرط آنکه از سطح نمایش فراتر رفته و به بستری واقعی برای تجارت، صادرات و تصمیم‌سازی تبدیل شوند.
در همین چارچوب، حضور و سخنان مسئولان ارشد حوزه صنعت و تجارت در حاشیه شانزدهمین نمایشگاه فرش دستباف مشهد، تصویری روشن از رویکردهای جدید و اولویت‌های سیاست‌گذاری در این حوزه ارائه می‌دهد، رویکردی که توسعه صادرات و رفع موانع داخلی را در کانون توجه قرار داده است. شانزدهمین نمایشگاه فرش دستباف مشهد، درحالی به پایان رسید که این رویداد یکی از اصیل‌ترین هنر صنایع ایران را به صحنه آورد، هنری که نه‌تنها روایتگر هویت فرهنگی کشور است، بلکه سال‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اقلام صادرات غیرنفتی ایران شناخته می‌شود. سالن مفاخر نمایشگاه بین‌المللی مشهد میزبان بازدید مقامات، تولیدکنندگان و فعالان این صنعت بود.

احیای صادرات فرش دستباف، اولویت اصلی وزارت صمت است
قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور بازرگانی، در حاشیه برگزاری رویداد تخصصی فرش در نمایشگاه بین‌المللی مشهد مقدس، در گفت‌وگو با سردبیر پرس و با تاکید بر جایگاه راهبردی فرش دستباف ایران در اقتصاد کشور، توسعه صادرات این محصول را اولویت اصلی وزارت صمت اعلام کرد.
محمدصادق مفتح با اشاره به ظرفیت بالای فرش دستباف ایران در بازارهای جهانی اظهار کرد: بالاترین اولویت برنامه‌های مرکز ملی فرش ایران، توسعه صادرات و احیای بازارهای صادراتی فرش دستباف است. اگرچه تحریم‌ها و شرایط ارزی تاثیرات جدی بر صادرات فرش گذاشته‌اند، اما همچنان ظرفیت قابل توجهی برای بازگشت قدرتمند به بازارهای جهانی وجود دارد.
وی با بیان اینکه در ماه‌های اخیر جلسات متعددی با صادرکنندگان فرش برگزار شده است، افزود: در این نشست‌ها، مشکلات فعالان حوزه فرش به‌ویژه در بخش‌های گمرک، کارشناسی گمرکی و تشریفات صادراتی به‌صورت دقیق بررسی شد و خوشبختانه اقدامات موثری برای تسهیل این فرآیندها در دستور کار قرار گرفته که بخشی از آن‌ها نیز اجرایی شده است.
نمایشگاه فرش، فراتر از یک رویداد فروش
ناصر توکلیان فر، رئیس نمایشگاه بین‌المللی مشهد، در گفت‌وگو با سردبیر پرس، با اشاره به برگزاری شانزدهمین نمایشگاه فرش دستباف مشهد، این رویداد را یکی از نمایشگاه‌های تخصصی و تثبیت‌شده در تقویم نمایشگاهی کشور دانست و اظهار کرد: نمایشگاه فرش دستباف مشهد طی سال‌های اخیر به جایگاهی رسیده که دیگر صرفا یک رویداد فروشگاهی محسوب نمی‌شود، بلکه به بستری برای گفت‌وگوی تخصصی میان تولیدکنندگان، فعالان بازار، نهادهای حمایتی و سیاست‌گذاران این حوزه تبدیل شده است.
وی با اشاره به اهمیت استمرار برگزاری این نمایشگاه افزود: تداوم برگزاری نمایشگاه فرش دستباف، به‌ویژه در شرایطی که صنعت فرش با چالش‌های متعددی از جمله کاهش صادرات، نوسانات ارزی و افزایش هزینه‌های تولید مواجه است، نشان می‌دهد که این صنعت همچنان ظرفیت احیا و بازآفرینی دارد. نمایشگاه‌ها می‌توانند نقش مهمی در زنده نگه داشتن این ظرفیت ایفا کنند.
وی با تاکید بر جایگاه مشهد در صنعت نمایشگاهی کشور اظهار کرد: نمایشگاه بین‌المللی مشهد به‌عنوان قطب نمایشگاهی شرق کشور، این قابلیت را دارد که میزبان رویدادهای تخصصی در سطح ملی و حتی بین‌المللی باشد. نمایشگاه فرش دستباف نیز یکی از رویدادهایی است که می‌تواند در صورت تقویت زیرساخت‌ها و حمایت بیشتر، به یک رویداد صادرات‌محور و بین‌المللی تبدیل شود.
رئیس نمایشگاه بین‌المللی مشهد درخصوص رویکرد این دوره از نمایشگاه گفت: در شانزدهمین دوره نمایشگاه فرش دستباف مشهد تلاش شد تمرکز صرفا بر فروش نباشد، بلکه ارتباط میان تولیدکنندگان، تجار، اتحادیه‌ها و دستگاه‌های اجرایی تقویت شود. حضور نهادهایی مانند اتاق بازرگانی، اداره فرش، خوشه فرش و شرکت شهرک‌های صنعتی در کنار تولیدکنندگان، این پیام را منتقل می‌کند که نمایشگاه می‌تواند حلقه اتصال میان تولید و بازار باشد.
وی ادامه داد: یکی از اهداف اصلی ما این است که نمایشگاه فرش دستباف مشهد به محلی برای شناسایی نیازهای واقعی بازار تبدیل شود. تولیدکنندگان باید بدانند بازار چه می‌خواهد، چه طرح‌هایی قابلیت فروش بیشتری دارند و استانداردهای مورد انتظار خریداران داخلی و خارجی چیست؛ نمایشگاه بهترین بستر برای این تبادل اطلاعات است.
توکلیان‌فر با اشاره به استقبال غرفه‌داران و بازدیدکنندگان اظهار کرد: با وجود شرایط اقتصادی و کاهش قدرت خرید، میزان مشارکت تولیدکنندگان و فعالان حوزه فرش قابل قبول بود. این موضوع نشان می‌دهد که صنعت فرش همچنان زنده است و فعالان این حوزه به آینده امیدوارند، هرچند نیازمند حمایت‌های هدفمند هستند.
وی همچنین به نقش نمایشگاه در دیپلماسی اقتصادی اشاره و تصریح کرد: اگر بتوانیم حضور هیئت‌های تجاری خارجی، رایزنان بازرگانی و خریداران بین‌المللی را در دوره‌های آینده تقویت کنیم، نمایشگاه فرش مشهد می‌تواند به یکی از مسیرهای موثر توسعه صادرات غیرنفتی تبدیل شود. زیرساخت این کار در مشهد وجود دارد، اما نیازمند برنامه‌ریزی و حمایت ملی است.
رئیس نمایشگاه بین‌المللی مشهد تاکید کرد: نمایشگاه فرش دستباف، تنها یک رویداد چندروزه نیست، بلکه فرصتی برای سیاست‌گذاری، آسیب‌شناسی و ترسیم مسیر آینده صنعت فرش است. اگر این ظرفیت به‌درستی دیده شود، می‌توان امیدوار بود که فرش دستباف ایران بار دیگر جایگاه شایسته خود را در بازارهای جهانی بازیابد.
در حالی که رئیس نمایشگاه بین‌المللی مشهد بر ظرفیت‌های زیرساختی، نقش نمایشگاه در بین‌المللی‌سازی فرش دستباف و ضرورت تبدیل این رویداد به یک پلتفرم تجاری تأکید می‌کند، بررسی میدانی و گفت‌وگو با متولیان تخصصی این حوزه نشان می‌دهد که تحقق این اهداف، بدون اتصال منسجم میان تولید، آموزش و بازار ممکن نیست. در همین راستا، نقش اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی به‌عنوان بازوی تخصصی سیاست‌گذاری و هدایت تولید، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند، نهادی که تلاش کرده نمایشگاه فرش مشهد را از یک رویداد مقطعی، به بخشی از زنجیره مستمر تولید و بازار تبدیل کند.
تکتم حسینیان -رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی- نیز در گفت‌وگو با سردبیر پرس، با اشاره به برگزاری شانزدهمین نمایشگاه فرش دستباف مشهد در هفته پایانی آذر، این رویداد را فراتر از یک نمایشگاه فروش دانست و اظهار کرد: نمایشگاه فرش، تنها محلی برای عرضه محصول نیست، بلکه حلقه اتصال میان تولید، آموزش و بازار به‌شمار می‌رود.
وی، در تشریح اقدامات انجام‌شده پیش از آغاز نمایشگاه اظهار کرد: پیش از برگزاری این دوره، چهار جلسه هماهنگی تخصصی با حضور تمامی دستگاه‌های اجرایی مرتبط و فعالان حوزه فرش برگزار شد. در این جلسات، مجری نمایشگاه، نمایندگان استانداری، اتاق بازرگانی، خوشه فرش و شرکت شهرک‌های صنعتی حضور داشتند و تلاش شد تا نمایشگاه با بیشترین میزان انسجام و هم‌افزایی برگزار شود.
حسینیان استفاده از ظرفیت نهادهای مختلف را از نقاط قوت این دوره دانست و افزود: بهره‌گیری هم‌زمان از ظرفیت استانداری، اتاق بازرگانی، خوشه فرش و شهرک‌های صنعتی، نقش مهمی در ارتقاء سطح کیفی نمایشگاه داشت و باعث شد ارتباط موثرتری میان بخش‌های مختلف زنجیره فرش برقرار شود.
رئیس اداره فرش سازمان صمت خراسان رضوی با اشاره به اقدامات انجام‌شده در ایام برگزاری نمایشگاه تصریح کرد: در این دوره، میز صادرات اتاق بازرگانی در محل نمایشگاه مستقر شد و فعالان حوزه فرش این امکان را داشتند که پرسش‌ها و مسائل تخصصی خود در حوزه صادرات را به‌صورت مستقیم با نمایندگان اتاق بازرگانی مطرح کنند، اقدامی که با استقبال تولیدکنندگان و فعالان بازار همراه بود.
وی ادامه داد: علاوه بر این، یک غرفه مشترک با حضور اداره فرش، شرکت شهرک‌های صنعتی، خوشه فرش و اتاق بازرگانی برپا شد که توانست نقش مؤثری در هم‌افزایی میان نهادهای مرتبط و پاسخگویی به دغدغه‌های فعالان این حوزه ایفا کند. این مدل همکاری، تجربه‌ای موفق بود که می‌تواند در دوره‌های بعدی نیز تداوم یابد.
حسینیان در ادامه به وضعیت تولید فرش دستباف در خراسان رضوی اشاره کرد و گفت: قالب حاکم تولید فرش در استان، تولید خانگی است. اگرچه واحدهای متمرکز نیز در استان فعالیت دارند، اما سهم عمده تولید به بافندگان خانگی اختصاص دارد. این تولید خانگی در قالب پیشران‌های منطقه‌ای ساماندهی شده و هر پیشران، شبکه‌ای از بافندگان را تحت پوشش دارد و بر کیفیت تولید آن‌ها نظارت می‌کند.
وی افزود: برخی از واحدهای شناخته‌شده مشهد نیز به همین شیوه فعالیت می‌کنند و حتی چند صد بافنده خانگی را مدیریت و هدایت می‌کنند. در کنار این ساختار، مجموعه‌هایی مانند آستان قدس رضوی نیز به‌صورت متمرکز و با نظارت مستقیم فعالیت دارند و بخشی از تولیدات آن‌ها نیز به‌صورت خانگی و تحت کنترل کیفی مستمر انجام می‌شود که در مجموع، کیفیت قابل قبولی را برای فرش تولیدی استان رقم زده است.
رئیس اداره فرش خراسان رضوی یکی از چالش‌های اساسی این حوزه را تولید بدون توجه به نیاز بازار دانست و تصریح کرد: برای جلوگیری از تولید کور و هدایت تولید به سمت بازارمحوری، تمرکز ویژه‌ای بر آموزش گذاشته‌ایم. آموزش، حلقه مفقوده‌ای است که می‌تواند فاصله میان تولیدکننده و بازار را کاهش دهد.
وی خاطرنشان کرد: از ابتدای سال جاری تاکنون، پنج دوره آموزشی سه‌روزه برگزار شده و برنامه‌ریزی برای افزایش این دوره‌ها در دستور کار قرار دارد. همچنین در نمایشگاه امسال، از حضور هنرجویان هنرستان‌ها و دانشجویان رشته فرش استفاده شد تا زمینه انتقال تجربه از نسل پیشکسوت به نسل جدید فراهم شود.
حسینیان با اشاره به نقش اساتید برجسته در این دوره از نمایشگاه بیان کرد: حضور اساتید شناخته‌شده، نقش موثری در ارتقای سطح علمی و تجربی نمایشگاه داشت و باعث شد نمایشگاه از صرفا یک فضای عرضه، به محیطی آموزشی و تخصصی نیز تبدیل شود.
وی به وضعیت معیشتی قالیبافان خانگی اشاره و اظهار کرد: مهم‌ترین مطالبه بافندگان، موضوع بیمه است. متاسفانه در حال حاضر، بودجه‌ای که در گذشته برای بیمه قالیبافان اختصاص می‌یافت، وجود ندارد و امکان بیمه‌کردن افراد جدید فراهم نیست.
رئیس اداره فرش استان افزود: با این حال، بر اساس بازرسی‌های سه‌نفره و مطابق بخشنامه‌های موجود، طی دو ماه گذشته حدود ۱۰ نفر از بیمه‌شدگان غیرفعال حذف و قالیبافان جدید جایگزین آن‌ها شده‌اند. همچنین پیگیری‌هایی در سطح ملی انجام شده و امید می‌رود در سال آینده، اقدامات موثرتری برای حل مشکل بیمه قالیبافان صورت گیرد.
حسینیان با اشاره به برنامه‌های پس از نمایشگاه بیان کرد: نخستین اقدام پس از پایان نمایشگاه، برگزاری جلسه ارزیابی برای بررسی نقاط قوت و ضعف این رویداد است. علاوه بر آن، برنامه‌هایی برای ایجاد تشکل‌های تخصصی با هدف تداوم ارتباط میان تولیدکنندگان و بازار فروش در دست بررسی قرار دارد. جلسات اولیه در این زمینه برگزار شده و به‌محض نهایی‌شدن تصمیمات، جزئیات اقدامات انجام‌شده اطلاع‌رسانی خواهد شد.

بزرگ‌ترین چالش صنعت، کاهش صادرات فرش دستباف به کمتر از ۵۰ میلیون دلار
در حاشیه این نمایشگاه، زهرا کمانی، رئیس مرکز ملی فرش ایران، به سردبیر پرس گفت: صادرات فرش دستباف ایران از دو میلیارد دلار به کمتر از ۵۰ میلیون دلار کاهش یافته است و بزرگ‌ترین چالش امروز این صنعت، از دست رفتن جایگاه ایران به‌عنوان برند جهانی فرش دستباف است. بخشی از مشکلات ناشی از تحریم‌های خارجی و بخش مهمی نیز به موانع داخلی بازمی‌گردد، از جمله بروکراسی پیچیده، تعهدات ارزی و مشکلات مالیاتی.
وی از تشکیل شورای عالی فرش دستباف با حمایت وزیر صمت و تدوین سند تحول فرش خبر داد: هدف آن رفع گلوگاه‌های زنجیره تولید و صادرات است. برای تشکیل کارگروه توسعه دیپلماسی فرش در وزارت امور خارجه، با بهره‌گیری از رایزنان تجاری و فرهنگی، تلاش می‌شود جایگاه فرش ایران در بازارهای سنتی بازگردد و بازارهای جدیدی نیز ایجاد شود.
رئیس مرکز ملی فرش ایران بر ثبت فرش مشهد به‌عنوان برند جهانی برای جلوگیری از کپی‌برداری و حفظ اصالت طرح‌ها تاکید کرد و گفت: بیش از ۸۰ درصد تولید توسط بانوان قالیباف انجام می‌شود که نیازمند حمایت بیمه‌ای و تسهیلات کم‌بهره هستند.
خراسان رضوی، جزو ۳ استان برتر کشور در تولید فرش دستباف
در بخشی دیگر از این نمایشگاه، علی باخرد، مدیرکل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی، در گفت‌وگو با سردبیر پرس اظهار کرد: این استان از نظر تولید، تامین مواد اولیه و زیرساخت‌های فنی و انسانی، در ردیف سه استان برتر کشور قرار دارد. بخش عمده مواد اولیه مصرفی فرش در داخل استان تامین می‌شود و تنها دو یا سه استان دیگر از نظر شهرت نقشه فرش جایگاهی بالاتر دارند.
وی به پراکندگی بافندگان اشاره کرد : حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد آن‌ها به‌صورت خانگی فعالیت می‌کنند و تعداد مجتمع‌های متمرکز محدود است. این وضعیت دسترسی به تسهیلات بانکی و توسعه صادرات را دشوار می‌کند و تجاری‌سازی را با مشکل مواجه می‌سازد. حمایت از بافندگان چه در قالب واحدهای متمرکز و چه غیرمتمرکز در دستور کار است و تسهیلات دولتی برای بیمه و توسعه تولید ارائه می‌شود.  
باخرد همچنین بر رویکرد صادرات‌محور استان تأکید کرد و گفت: بازارهای منطقه‌ای، به ویژه کشورهای حوزه CIS و همسایگان شرقی، ظرفیت مناسبی برای افزایش صادرات دارند.
مدیرکل صمت خراسان رضوی افزود: نمایشگاه‌ها فرصتی برای رونق بازار داخلی و جذب سرمایه‌گذار هستند و پیوند صنعت فرش با گردشگری می‌تواند به معرفی بهتر فرش استان، افزایش فروش و تقویت هویت فرهنگی و اقتصادی کمک کند.
روایت دغدغه‌ها از دل غرفه‌های پر از فرش
پس از گفت‌وگو با مسئولان و بازدید از بخش‌های رسمی نمایشگاه، مسیر گزارش به دل سالن‌ها و غرفه‌هایی کشیده می‌شود که کف و دیوارهای آن‌ها با فرش‌های دستباف پوشیده شده است، فضایی که در نگاه اول رنگ، نقش و اصالت را به نمایش می‌گذارد، اما در پس این جلوه چشم‌نواز، دغدغه‌ها و گلایه‌های عمیقی نهفته است که تنها با شنیدن صدای تولیدکنندگان می‌توان به آن‌ها پی برد.
یکی از تولیدکنندگان فرش دستباف مشهد، در گفت‌وگو با سردبیر پرس، وضعیت فعلی تولید را «بحرانی» توصیف کرد و گفت: تولید به حاشیه رفته است. امروز هر کسی نگاه می‌کند، می‌بیند دلالان سود دارند، دلال سکه، طلا، ارز، خودرو. اقتصاد فعلی مردم را دلال‌پرور بار آورده و سخت‌ترین فشارها روی دوش تولیدکننده افتاده، فرقی نمی‌کند فرش باشد یا پوشاک یا هر کالای دیگری.
وی با اشاره به مزیت قیمتی فرش ایرانی در بازار جهانی توضیح می‌دهد: اگر دلاری حساب کنیم، یک فرش ۶متری با کیفیت و متریال خوب، حدود ۹۰۰ تا ۹۵۰ دلار درمی‌آید. این یک مزیت رقابتی فوق‌العاده است، اما مشکل اینجاست که نمی‌شود صادر کرد؛ این بزرگ‌ترین درد تولیدکنندگان فرش دستبافت است.
این تولیدکننده حتی به نمونه‌های ارزان‌تر اشاره کرد و افزود: قالیچه‌هایی در بازار وجود دارد که حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزارتومان تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان قیمت دارد، یعنی حدود ۱۰ دلار. اما همین فرش ۱۰ دلاری را هم نمی‌توان صادر کرد؛ چراکه امکان صدور فاکتور رسمی وجود ندارد و ارز حاصل از صادرات به‌راحتی وارد کشور نمی‌شود. تحریم‌ها، مشکلات بانکی و پیچیدگی‌های بازگشت ارز، تولیدکنندگان را در یک بن‌بست قرار داده است؛ ما مجبوریم پول صادرات را ۱۰ دور در دنیا بچرخانیم تا دست‌ آخر به خودمان برسد. آن‌هم با کلی کارمزد صرافی؛ با این کار عملا سود تولیدکننده از بین می‌رود.
وی در ادامه، به نبود گردشگر خارجی موثر برای بازار فرش اشاره و بیان کرد: توریست مذهبی از کشورهای پاکستان و عراق می‌آید، اما آن‌ها خودشان محدودیت دارند. توریست تفریحی و خریدار واقعی فرش نمی‌آید. تولیدکنندگان نیاز دارند که درِ کشور باز شود، فرش صادر شود و پول حاصل از فروش آن همانند دیگر کشورهای دنیا به کشورشان بازگردد.   
افزایش هزینه‌های تولید نیز یکی دیگر از محورهای اصلی گلایه تولیدکنندگان است. یک تولیدکننده در این خصوص به سردبیر پرس گفت: هزینه مواد اولیه مستقیم بر روی تولید فرش دستبافت اثرگذاشته است. این فرش نباید با این قیمت فروخته شود، باید حداقل دو برابر باشد، اما بازار داخلی کشش کافی ندارد. فرش کالای اساسی نیست، مردم اگر فرش دستباف خریداری نکنند، اتفاقی نمی‌افتد. برای همین تولیدکننده مجبور می‌شود فرش را سر به سر یا حتی ضرر بفروشد تا فقط نقدینگی‌اش بازگردد.

وی ادامه داد: گاهی فرش ۱۰۰ میلیون تومانی را به همان قیمت می‌فروشم که فقط برای اینکه پول رنگ، پول بافنده و هزینه‌های جاری‌ کارگاه تامین شود. حجم تولید و تعداد مشتریان نسبت به سال‌های گذشته به‌شدت کاهش پیدا کرده است.
به باور این تولیدکننده، بازار فرش ایران به یک «محیط بسته» تبدیل شده است؛ مثل یک آکواریوم که نه آبی وارد می‌شود و نه آبی خارج می‌شود. بدون ارز، سرمایه‌گذار خارجی و صادرات، این صنعت نمی‌تواند زنده بماند.
وی درباره صادرات می‌گوید: درحال حاضر سوال از صادرات عملا بی‌معنی است. فرش ایرانی اگر به گمرک آمریکا یا کانادا برسد، حتی اگر از کشور ثالث ارسال شده باشد، بازمی‌گردد؛ این موضوع سبب شده عملا صادرکننده واقعی فرش نداشته باشیم. در عین حال، تولیدکنندگان نقش نمایشگاه‌ها را حداقلی اما ضروری می‌دانند.
یک فعال صنعت فرش نیز در گفت‌وگو با سردبیر پرس می‌گوید: نمایشگاه تنها کمک می‌کند که از دید مشتری و همکار حذف نشویم. دو روز قبل از برگزاری نمایشگاه فرش دستباف مشهد، در نمایشگاه همدان بودیم و حجم زیادی فرش دستباف تولیدی با خود به این نمایشگاه بردیم اما حتی یک ریال نیز به فروش نرفت.  
در کنار این اظهارات، یکی دیگر از تولیدکنندگان نیز از شرایط فضا و جانمایی گلایه داشت و در گفت‌وگو با سردبیر پرس، گفت: برخی تولیدکنندگان در سالن‌هایی قرار گرفتند که دسترسی و دید مناسبی ندارند. این موضوع روی میزان بازدید و فروش تاثیر مستقیم می‌گذارد و انتظار می‌رود در دوره‌های بعدی، عدالت بیشتری در تخصیص فضاها رعایت شود.
با این حال، اغلب تولیدکنندگان بر یک نکته مشترک تاکید می‌کنند؛ نمایشگاه، با تمامی ضعف‌ها، هنوز تنها تریبون دیده‌شدن فرش دستباف است. آن‌ها معتقدند اگر نمایشگاه‌ها به سمت جذب خریداران واقعی خارجی، برگزاری نشست‌های تجاری هدفمند و تسهیل مسیر صادرات حرکت کنند، می‌توانند از یک رویداد صرفا نمایشی، به ابزار احیای بازار فرش تبدیل شود.
این صداها، روایت بی‌واسطه تولیدکنندگانی است که میان اصالت فرش ایرانی و واقعیت‌های سخت اقتصاد امروز گرفتار شده‌اند، صدایی که اگر شنیده نشود، خاموشی آن تنها به معنای رکود یک کالا نیست، بلکه افول بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی ایران خواهد بود.
آنچه در شانزدهمین نمایشگاه فرش دستباف مشهد و گفت‌وگو با مسئولان، متولیان و تولیدکنندگان این حوزه به‌روشنی نمایان شد، شکاف عمیق میان ظرفیت تاریخی و هنری فرش دستباف ایران با واقعیت‌های سخت اقتصاد امروز است. از یک‌سو، سیاست‌گذاران بر احیای صادرات، تسهیل فرآیندهای گمرکی، دیپلماسی فرش و بازگرداندن جایگاه جهانی این هنر، صنعت تاکید دارند و از سوی دیگر، تولیدکنندگان در کف بازار، با مشکلاتی چون انسداد مسیر صادرات، افزایش هزینه‌های تولید، کاهش قدرت خرید و نبود حمایت‌های پایدار دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
نمایشگاه فرش مشهد، اگرچه هنوز مهم‌ترین تریبون دیده‌شدن فرش دستباف و محل اتصال تولیدکننده و بازار به‌شمار می‌رود، اما تداوم حیات این صنعت تنها در گرو برگزاری رویدادهای نمایشی نخواهد بود. آینده فرش دستباف ایران، نیازمند تصمیم‌های جسورانه، اصلاح ساختارهای داخلی، تسهیل واقعی صادرات و شنیدن بی‌واسطه صدای تولیدکنندگانی است که چراغ این هنر را در سخت‌ترین شرایط روشن نگه داشته‌اند. در غیر این صورت، خاموشی فرش دستباف، تنها به معنای رکود یک کالا نیست، بلکه نشانه‌ای از کمرنگ‌شدن بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی ایران خواهد بود.
انتهای پیام