انتشار ضرب‌المثل‌های زرتشتیان و ۴ کتاب دیگر

«گفتارهایی در تاریخ و فرهنگ»، «گزیدۀ اسناد دیوانی عهد قاجار»، «شیوه‌نامۀ‌ دائره‌المعارف بزرگ اسلامی (همراه با دستور خط عربی)»، «تواریخ هفت‌لشکر: طومار نقالی از ۱۲۱۱ق. نوشته‌شده از روی شاهنامۀ شاه‌عباسی» و «گنجینۀ ضرب‌المثل‌های دَری بهدینی» منتشر شد.

به گزارش جلد دوم «گفتارهایی در تاریخ و فرهنگ» اثر سیدفتح‌الله مجتبائی و به‌ کوشش میترا حسنی در چهار فصل و ۵۲ گفتار و نوشتار منتشر ‌شد.
 کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در یادداشت خود بر آغاز این کتاب نوشته است: «پژوهش و تحقیق در آفاق گونه‌گون و پردامنۀ فرهنگ و تمدن ایران و زبان فارسی و پرتو پرنوری که بر سرزمین‌های اطراف و حتی دور دست افکنده است، به جامعیتّی نیاز دارد که به آسانی به دست نمی‌آید و باید در طول زمانی دراز و با صبر و حوصله و البته عشق و علاقه، شرایط فراهم شود؛ بسا که در بسیاری از موارد، تجدیدنظر در پژوهش‌های پیشین همچنان لازم است و پیوسته می‌باید آراء و نظرات جدید را در نظر آورد. در میان محققان عالی‌مقام روزگار ما، استاد معظّم جناب‌آقای دکتر سیّدفتح‌الله مجتبائی از حیث جامعیّت برای تحقیق و پژوهش در عرصه‌های مربوط به ادب و عرفان و تصوّف و ادیان جایگاهی خاص دارد و آثار استاد، گرچه به‌هیچ‌روی حاکی از وسعت اطلاع و دقّت نظر ایشان نیست، در مجموع به‌خوبی نشان می‌دهد که برای تحقیق درست و استوار علمی در باب فرهنگ و تمدن ایران چه شرایطی را باید در خود گرد آورد.»
سیدفتح‌الله مجتبائی نیز در پیشگفتار خود بر این اثر نوشته است: «آنچه در پیش نظر دارید، مجموعه‌ای است از نوشته‌ها و گفته‌های من که از سال‌های پیش در مجلات و مجالس گفت‌وگو و مصاحبه‌ها به‌طور پراکنده به‌صورت نوشته انتشار یافته است، و فرزندِ روحانیِ گرامی خانم میترا حسنی آنها را از منابع مختلف گردآوری کرده و با ویرایش و نظم و ترتیب شایسته به‌چاپ رسانده است. بعضی از این مطالب را شاید امروز نپسندم و یا با اوضاع و احوال فکری کنونی من موافق نباشد [اما] به‌هرحال این مجموعه نمودار تحولات فکری‌ من می‌تواند بود.»
جلد دوم «گفتارهایی در تاریخ و فرهنگ» در ۶۹۸ صفحه، با شمارگان ۵۰۰ نسخه و به‌بهای ۹۶۰هزار تومان و همچنین‌ چاپ دوم جلد نخست این مجموعه در ۳۹۲ صفحه، با شمارگان ۲۰۰ نسخه و به‌بهای ۵۹۰هزار تومان و مجموعاً یک‌میلیون و ۵۵۰هزار تومان  در انتشارات مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی عرضه شده است.

اسناد دیوانی خاندان مجتبائی از عهد قاجار
همچنین کتاب «گزیدۀ اسناد دیوانی عهد قاجار» نگارش میراحمد مجتبائی ‌تفرشی و به کوشش سیدفتح‌الله مجتبائی و سیدعلی‌ آل‌داود در ۲۲۰ صفحه، با شمارگان ۲۰۰ نسخه و به‌بهای ۵۵۰هزار تومان در نشر یادشده راهی بازار کتاب شده است.
کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در بخشی از یادداشت خود بر آغاز این کتاب آورده است: «در تحقیق و پژوهش پیرامون ایران، به‌ویژه از دورۀ قاجار بدین‌سو، انواع اسناد و مدارک جایگاه و اهمیت خاص دارند و اغراق نیست اگر ارزش و اعتبار هر پژوهشی را در باب تاریخ سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران، به میزان مراجعه و استناد به اسناد و مدارک وابسته بدانیم. از هر جهت مایۀ سپاس و تقدیر است که اینک استاد ما، جناب‌آقای دکتر مجتبائی قدم همّت پیش نهاده و اسناد خاندان پرسابقۀ خویش را برای اطلاع و آگاهی پژوهشگران در دسترس قرار داده‌اند.»
سیدفتح‌الله مجتبائی در فرازی از پیشگفتار خود بر این اثر، دربارۀ پدرش تحریر کرده است: «میرسیداحمد با حروف و علامات خط مورس آشنایی کامل داشت و دیوان و دفتر حکومت خراسان در دوران حکومت رکن‌الدوله در دست او بود. هر نامه‌ای که از تهران می‌رسید یا به تهران فرستاده می‌شد به علامات مورس بود و باید به خط فارسی منتقل می‌شد. میرسیداحمد چرکنویس این نامه‌ها را که غالباً محرمانه بود نزد خود نگاه می‌داشت، و با خود به تهران آورده بود، و در روزگاری که در فراهان زندگی می‌کرد، شب‌ها به نقل آنها در دفتری که اکنون به چاپ می‌رسد پاکنویس می‌کرد. این دفتر بخشی از آن نامه‌هاست.»
سیدعلی آل‌داود نیز در بخشی از یادداشتش دربارۀ این اثر نوشته است: «این دفتر حاوی اسنادی گردآوردۀ پدرشان بود که در شمار مستوفیان و دبیران دورۀ اخیر قاجار ـ عصر مظفرالدین‌شاه ـ بودند. پدر استاد موسوم به میراحمد مجتبائی تفرشی دبیری عارف‌منش و باسواد بود با خطی خوش و سال‌های متمادی در دستگاه حکومت علینقی‌میرزارکن‌الدوله برادرزادۀ ناصرالدین‌شاه به خدمات دیوانی اشتغال داشته است. این اسناد همگی مربوط به یک دوره از حکومت علینقی‌میرزا در سال‌های قبل از مشروطه در خراسان بوده است»

دیگر کتاب منتشرشده در انتشارات مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، ویراست دوم کتاب «شیوه‌نامۀ‌ دائره‌المعارف بزرگ اسلامی (همراه با دستور خط عربی)» نگارش محمد خاکی است که در ۳۸۸ صفحه، با شمارگان ۲۰۰ نسخه و به‌بهای ۸۵۰هزار تومان منتشر شده است.
کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در فرازی از یادداشت خود بر آغاز چاپ نخست این کتاب در سال ۱۳۹۱ چنین قلمی کرده است: «فرهنگ و تمدنِ اسلامی از درخشندگیِ ویژه‌ای برخوردار است؛ امـا ایـن سرمایۀ عظیم در طی سده‌های حیاتِ خود، با غباری از پندارها و گاه آماجهای خاص پوشیده شده است. بر همۀ دانشمندان و اسلام‌شناسان فرض است که این غبار را از چهرۀ پاک حقیقت بزدایند و جانهای تشنۀ راستی و درستی را سیراب کند. با این اندیشه‌ها و احساسِ تکلیفی بس عظیم، در اسفند ۱۳۶۲ پای در راهی دشوار نهادیم و بر آن شدیم تا با کمکِ جمعی از دانشمندان، پژوهشگران، و اسلام‌شناسانِ پرورده در دامنِ فرهنگِ اسلامی، مرکزی را بنیاد گذاریم که به فعالیت در این راهِ خطیر بپردازد. کارهایی چنین بزرگ نیازمند برنامه‌ریزی، هماهنگی و یکسان‌سازی روشها و وضع ضوابطی خاص است که از جملۀ آنها قواعد و ضوابطی است که باید در تألیف، ویرایش و امور چاپ رعایت گردد.»
محمد خاکی، در بخشی از پیشگفتار خود بر چاپ اول این اثر نوشته است: «آنچه در این شیوه‌نامه فراهم آمده، حاصل حدود ۲۹ سال کار استادان، پژوهشگران، مؤلفان و ویراستارانِ مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی است که در بخش ویرایش و چاپ این مرکز گرد آمده، و اینک تدوین شده است. در این مدت برای تنظیم قواعد کارهای علمی در مرکز و یکسان‌سازی مقالات از نظر ضوابط تألیف و ویرایش و نحوۀ ارجاع به مآخذ و …، از این منابع بهره گرفته شده است: ۱. ابتکارات و نواندیشیهای سرپرست علمی و سرویراستار مرکز، ۲. اطلاعات و تجربیات استادان همکار مرکز، ۳. دائرهالمعارفها و کتابهای مرجع، ۴. کتابها و مقالات علمی استادان صاحب‌نظر دربارۀ تألیف، ویرایش و فن چاپ، ۵. شیوه‌نامه‌های مراکز علمی مشابه این مرکز.»

طومار نقالی قاجاری
 «تواریخ هفت‌لشکر: طومار نقالی از ۱۲۱۱ق. نوشته شده از روی شاهنامۀ شاه‌عباسی» با مقدمه و تصحیح محمد جعفری (قنواتی) و زهرا محمدحسنی دیگر کتاب منتشرشده در نشر یادشده است که در ۷۰۴ صفحه، با شمارگان ۲۰۰ نسخه و به‌بهای ۸۹۰هزار تومان عرضه شده است.
کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در فرازی از یادداشت خود بر آغاز این کتاب آورده است: «منظومۀ جاوید شاهنامه فردوسی، نه‌فقط مشتمل بر روایات ملّی ایرانیان به زبان فارسی است و از این‌رو، ایرانیان در طول قرون و اعصار آن را گرامی داشته و سند پر افتخار خویش شناخته‌اند، بلکه بر ادبیات و انواع هنرها در سراسر ایران تأثیر شگرف داشته است و با اطمینان می‌توان گفت که ادبیات و هنرهایی خاص پیرامون آن شکل گرفته است. از جمله می‌دانیم که شماری از متون نظم و نثر تحت تأثیر شاهنامه پدید آمده‌اند، که به ویژه از نظر فرهنگ عامه اهمیت خاص و در هنرهای نمایشی، از جمله نقّالی کاربرد دارند. شناسایی و نشر آنچه از این متون در دست است، برای شناخت بیشتر و بهتر وجوهی از فرهنگ ما تأثیر بسزا خواهد داشت.»
محمد جعفری (قنواتی)، مصصح کتاب در بخشی از پیشگفتار خود بر این اثر نوشته است: «تاریخ کتابت این طومار ۱۲۱۱ق، نخستین سال‌های پادشاهی قاجار است. ازاین‌رو، پس از طومار نقالی شاهنامه (به کوشش دکتر سجاد آیدنلو) و شاهنامۀ هفت‌لشکر (به کوشش نگارندگان این سطور)، باید آن را کهن‌ترین طومار مورخ شناخته‌شده به‌شمار آورد؛ افزون‌بر آن، ازآنجاکه این طومار از پادشاهی کیومرث تا مرگ بهمن را گزارش می‌کند، باید آن را در گروه طومارهای کامل و مفصل قرار داد. این طومار هم‌خانوادۀ طومار هفت‌لشکر (به کوشش مهران افشاری و مهدی مداینی)، شاهنامۀ هفت‌لشکر (به کوشش مصححان طومار پیشِ رو) و چند طومار دیگر است. ازآنجاکه در پژوهش‌های حوزۀ ادبیات عامه، روایت‌های متفاوت از یک داستان، به‌رغم شباهت کلی با یکدیگر، هر یک جایگاهی ویژه و مستقل دارند، براساس آنچه در فولکلورشناسی جهان رایج است، انتشار مستقل هر روایت بسیار ضروری است.»

گنجینه ضرب‌المثل‌های زرتشتیان ایران
کتاب «گنجینۀ ضرب‌المثل‌های دَری بهدینی» تألیف آزاده پشوتنی‌زاده نیز در ۳۲۰ صفحه، با شمارگان ۲۰۰ نسخه و به‌بهای ۸۰۰هزار تومان در انتشارات مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی راهی بازار کتاب شده است.
کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در بخشی از یادداشت خود بر آغاز این کتاب نوشته است: «بخش مهمّی از فرهنگ دیرینه‌سال ایران و زبان فارسی و حتّی دیگر زبان‌ها و لهجه‌های رایج در ایران ما، در فرهنگ عامّه و مثال‌ها و مَثَل‌ها جلوه یافته و گذشته از ارزش‌های زبانی و ادبی، آگاهی‌های اجتماعی گران‌بهایی در آن میراث غنی و پربار در دسترس است. در پهنۀ ایران و در میان ایرانیان، ارزش‌های زبانی و ادبی بهدینان اهمیت خاص دارد و جست‌وجو و تحقیق در آن می‌تواند فرهنگ ایران را از ادوار باستانی حکایت کند و سرچشمه‌هایی از آن دوران به دست دهد. اطمینان دارد که پژوهشگران در پژوهش‌های متنوّع در باب فرهنگ ایران و زبان فارسی هرچه بیشتر به ارزش‌های کتاب گنجینۀ ضرب‌المثل‌های دری بهدینی پی خواهند بُرد.»
آزاده پشوتنی‌زاده، پژوهشگر این کتاب در فرازی از پیشگفتار خود بر این اثر نوشته است: «زرتشتیان ایران به زبان دری بهدینی گفت‌وگو می‌کنند و از جامعۀ گویشوران‌شان تعداد زیادی باقی نمانده است. قدمت تاریخی زرتشتیان در ایران، ورود واژگان فارسی به زبان دری بهدینی و یا اختلاط فرهنگی میان زرتشتیان و دیگر هموطنان‌شان در ضرب‌المثل‌های دری بهدینی کاملاً مشخص است. از این بابت فرهنگ و ادبیات شفاهی زرتشتیان بخش غیرقابل تفکیک از فرهنگ ایران به شمار می‌رود که باید ثبت و ضبط گردد. در مقایسۀ تطبیقی ضرب‌المثل‌های ضرب‌المثل‌های دری بهدینی و فارسی، ده دسته‌بندی اصلی مشخص گردید که هرکدام به وجوه افتراق یا تشابهات می‌پردازد. گرچه وجوه افتراق بیشتر از تشابهات است؛ دسته‌بندی ضرب‌المثل‌های دری بهدینی براساس برتری و اولویتِ استعمال توسط گویشوران زرتشتی به هفت بخش تقسیم شده‌اند که به‌ترتیب شامل این موارد می‌باشد: ۱. خوراکی‌ها، ۲. اعضای بدن، ۳. حیوانات و حشرات، ۴. مشاغل، ۵. پیوندهای خانوادگی، ۶. عناصر چهارگانه، ۷. دیگر ضرب‌المثل‌ها.»

انتهای پیام