مماشات نمی‌کنم/ باستان‌شناسان چینی در ایران نیستند/مجوزی به «حفاری سفارشی» نمی‌دهم

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری درباره غرق‌شدن محوطه‌های تاریخی در آبگیری سدها، حضور هیأت‌های باستان‌شناسی خارجی به‌ویژه چینی‌ها در ایران، حفاری‌های سفارشی و دولتی، حواشی کاوش مترو شیراز، گنج‌یاب‌ها و فرونشست توضیحاتی داد و تاکید کرد: در برخورد با متخلفان هیچ مماشتانی نداریم. تعهد می‌دهم مجوزی برای «حفاری سفارشی» صادر نشود.

به گزارش سردبیر پرس، ابراهیم زارعی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در نخستین نشست خبری ۱۴۰۴ که دوشنبه، یکم اردیبهشت‌ماه در این پژوهشگاه برگزار شد، خبر داد: برنامه داریم در شمال خلیج فارس و دریای مکران، مطالعه و کاوش باستان شناسی را ادامه دهیم و وسیع‌تر به این منطقه بپردازیم و برای آن اهمیت ویژه‌ای قابل خواهیم شد.
او افزود:‌ در جنوب خلیج فارس، مطالعات گسترده‌ای درباره خلیج فارس انجام شده است، ما هم وظیفه خود می‌دانیم این کار را در سواحل شمالی خلیج فارس انجام دهیم. هیأت کاوش بزودی در مکران مشغول می‌شود.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی درباره حضور باستان‌شناسان خارجی در پروژه مطالعه و کاوش سواحل مکران و خلیج فارس، گفت: فعلا هیأت خارجی در این برنامه نداریم. ضمن اینکه، باستان‌شناسان ایرانی در دهه‌های اخیر قوی شده‌اند.
زارعی درباره حضور باستان‌شناسان خارجی در ایران، توضیح داد: تصمیم داریم با باستان‌شناسانی که ایران‌دوست هستند ارتباط برقرار کنیم. لازم است مراکز ایرانشناسی که در بسیاری از کشورها فعال بوده است را از طریق باستان‌شناسانی که با ما در ارتباط هستند، احیا کنیم.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی درباره حضور هیأت‌ باستان‌شناسی چینی در ایران که شنیده می‌شود تنها گروه‌ باستان‌شناسی خارجی است که در ایران حضور دارد و شنیده شده محدودیت‌هایی برای اطلاع‌رسانی درباره حضور آنها اعمال شده است، اظهار کرد: پژوهشگاه میراث فرهنگی یک جلسه با سفارت چین داشته است که آن را رسانه‌ای کرده‌ایم. ما هر چه باید رسانه‌ای می کنیم اعلام می‌کنیم. اگر قرار باشد، چینی‌ها را در کاوش‌های باستان‌شناسی داشته باشیم، حتما اعلام می‌کنیم و ما مکلفیم که این کار را انجام دهیم.
او در پاسخ به این پرسش که آیا اکنون هیأت باستان‌شناسی چینی در کاوش‌ها حضور دارند؟ گفت: از زمانی که من در پژوهشگاه میراث فرهنگی بودم، کاوشی نداشتند.
زارعی درباره تعداد مجوزهای کاوش باستان‌شناسی در یک سال گذشته، ‌ توضیح داد: سال گذشته ۱۷۴ مجوز کاوش و بررسی صادر شد. از ابتدای سال تا کنون نیز ۲۳ کاوش در جریان بوده است. تا کنون هیأت خارجی نتوانسته در کاوش‌های باستان‌شناسی ایران حضور داشته باشد. موانعی وجود دارد، که از طریق مقام عالی وزارت میراث فرهنگی، ‌ گردشگری و صنایع دستی پیگیریم تا با باستان‌شناسانی که ایران‌دوست هستند و قبلا همکاری‌هایی با ایران داشتند و یا تفاهم‌نامه‌های را داشتند، ‌ همکاری‌ها را از سربگیریم. ت لاشمان این است که از باستان‌شناسان خارجی دعوت کنیم که حتما در موضوع ایران‌هراسی اثرگذاری مثبت دارد.  
زارعی در پاسخ به پرسش سردبیر پرس درباره کاوش‌های نجات بخشی به ویژه در سدها که به غرق شدن و از بین رفتن برخی از محوطه‌های تاریخی از جمله «چم‌شیر» و «چپرآباد» منجر شده است، و نگرانی‌هایی درباره ادامه این رویه، با توجه به تفاهم‌نامه اخیر این پژوهشگاه با شرکت توسعه آب و نیرو که گفته شده است «صدور مجوزهای میراث فرهنگی در پروژه‌های عمرانی تسریع و تسهیل می‌شود» ، اظهار کرد: به خاطر ندارم درباره تسریع یا تسهیل صدور این مجوزها سخنی گفته باشم. اما درباره اتفاقاتی که در محوطه‌های چم‌شیر و چپرآباد افتاده است اگر تعهد داده بودند که مثلا برای باستان‌شناسان پس از آبگیری سد، قایق تهیه کنند تا محوطه را کاوش کنند، اما تهیه نکردند، باید موضوع بررسی شود، چون تعهد داده بودند. در هر صورت ما کار علمی انجام می‌دهیم و قرار نیست کاوش‌های نجات‌بخشی را تسریع کنیم، چون گاه حدود دو ماه طول می‌کشد تا یک شیء از خاک خارج شود. مثلا در همین محوطه چغاگلان، ‌ که کار با حساس زیاد درحال انجام است.

زارعی همچنین درباره تخریب‌ها در محوطه‌های تاریخی که برای متخلف پرونده قضایی تشکیل نمی‌شود و این پرونده‌ها مورد پیگرد قضایی قرار نگرفته است، اینطور پاسخ داد: تخریب و موضوع حفاظت به عهده معاونت میراث فرهنگی است. حفظ تپه‌ها، محوطه‌ها و بناها بر عهده میراث فرهنگی و یگان حفاظت است اما پژوهشگاه میراث فرهنگی هم تلاش خود را انجام می‌دهد. مثلاً تصویری را از یک مرمت اشتباه فرستاده بودند که پیگیری کردم و کار تعطیل شد. ما نظارت خود را داریم. تخریب‌ها و تخلف‌ها از حوزه حقوقی میراث فرهنگی باید پیگیری شود و می‌شود. ما هیچ مماشاتی با متخلفان نخواهیم داشت. قاطعانه برخورد می‌کنیم.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی در پاسخ به پرسشی درباره بازنگری و کوچک‌سازی حریم که در برنامه هفتم توسعه به آن اشاره شده و در برنامه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بوده، درحالی‌که باستان‌شناسان با مجوز پژوهشگاه عرصه و حریم را پیشنهاد می‌دهد و ممکن است پژوهشگاه را دچار چالش کند، اظهار کرد: درست است دولت تصمیم گرفته اما باید حریم کارشناسی شود. ما اولین جلسه را با کارشناسان میراث فرهنگی که مجموعا حدود ۶۰۰ سال تجربه دارند، به تازگی برگزار کرده‌ایم و صورت جلسه شده و برای وزیر فرستاده‌ایم و به این سادگی قانع نمی‌شویم که حرایم بدون مستندات کوچک شود. ما هیچ کاری با مسأله دولت نداریم، ما براساس مسئولیت و احساس وظیفه خود، اقدام می‌کنیم.
زارعی در توضیحاتی درباره تفاهم‌نامه کاوش مترو شیراز گفت: آنچه اشاره می‌شود، تفاهم‌نامه نیست، بلکه پیش‌نویس بود، که در مدیریت گذشته صورت گرفت و بدون اطلاع پژوهشگاه دستکاری کردند و در فضای مجازی منتشر شد و از نظر پژوهشگاه ارزش ندارد. الان هم تفاهم‌نامه نداریم. وقتی بررسی کردیم دیدیم که نیاز به تفاهم‌نامه نداریم. تفاهم‌نامه دومی هم وجود ندارد و چیزی با این عنوان امضا نشده است.
او با اشاره به اظهاراتی که رییس دانشگاه هنر شیراز درباره کاوش مترو شیراز داشته است، اظهار کرد: رئیس دانشگاه هنر شیراز هیچ مسئولیتی در قبال کاوش (مترو زائر شیراز) ندارد و نمی‌تواند درباره آن اظهارنظر کند، و مسئولیت این کاوش با پژوهشگاه میراث فرهنگی است و باستان‌شناس آن هم عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز است. مدیر پژوهشکده و معاون پژوهشی سه روز در این کاوش حضور داشتند و کار را بررسی کردند، کار قانونی انجام می‌شود. باستان‌شناس از گروه شورای پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی تاییدیه گرفته است و آثاری که پیدا شده مربوط به اواخر پهلوی دوم بوده و تازه به آثاری از دوره قاجار رسیده‌اند و تعدادی اشیاء سفالی و سکه پهلوی پیدا کرده‌اند.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در پرسشی درباره تحویل ندادن یافته‌های این کاوش به یگان حفاظت، توضیح داد: کاوشگر این حق را دارد که شیء را مطالعه و طراحی کند و عکس بگیرد. تصور نکنید وقتی لبه یک شب از خاک بیرون آمد، بلافاصله آن را خارج می‌کنند، شیء به تدریج خارج می‌شود. اگر با این حساسیت و روش، کاوش نکنیم که شبیه قاچاقچی‌ها رفتار کرده‌ایم.
او درباره اینکه چرا کاوش به دانشگاه شیراز واگذار شده است، و همچنین نبود صورت جلسه و حضور نداشتن ناظر، گفت: دانشگاه هنر شیراز، گروه باستان‌شناسی دارد و در میان آنها یک نفر که سابقه کاوش دارد، براساس شاخص‌ها انتخاب شده و مسئولیت سرپرستی کاوش را به عهده دارد. از نظر ما این باستان‌شناس مورد تأیید است. درباره اینکه چرا باستان‌شناس با تخصص پیش از تاریخ، کاوش را سرپرتسی می‌کند، چون تپه‌ها لایه‌لایه است. ضمن اینکه، ایشان متخصص باستان‌شناسی است و چندین بار سرپرست کاوش بوده است. صورت جلسه و گزارش کاوش هم موجود است. هر شیء که خارج می‌شود دست‌کم ۱۰ گزارش از آن تهیه می‌شود و این گزارش‌ها در پایان کاوش در اختیار ما قرار می‌گیرد. اشیاء در اختیار کاوشگر است و صورت جلسه دارد. اشیاء را پس از تکمیل مطالعه، به امین اموال استان و اگر خیلی مهم باشد به امین اموال موزه ملی ایران تحویل می‌دهند.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی درباره فرونشست نیز گفت: تفاهم‌نامه‌هایی را با سازمان زمین‌شناسی و نقشه‌برداری پیش می‌بریم، چون آنها متخصصانی دارند. قطعا یکی از مهمترین آسیب‌ها و خطرها برای آثار تاریخی، فرونشست است و ما به آن توجه داریم.
زارعی درباره کاوش‌های دولتی و سفارشی مثل آنچه در کلاردشت به تازگی رخ داده و در پاسخ به پرسشی درباره اینکه چرا  پژوهشی درباره شایعه گنج جنگ جهانی دوم و شاهپور غلامرضا پهلوی انجام نمی‌شود تا بساط حفاری‌های سفارشی بعد از چهار دهه جمع شود و چرا درباره وضعیت استان‌ها به لحاظ حفاری‌های قاچاق، داده‌پردازی وجود ندارد، اظهار کرد: من از آن حفاری‌ها (کلاردشت) خبر ندارم. ضمن اینکه ما با همچین درخواست‌هایی موافقت نمی‌کنیم و مجبور هم نمی‌شویم. تعهد می‌دهم در دوره ریاست من در پژوهشگاه میراث فرهنگی چنین مجوزهایی نه تایید و نه صادر می‌شود. درباره آمار حفاری‌ در استان‌ها هم باید از یگان حفاظت این آمار را گرفت.
او درباره تشکیل کارگروه قاچاق و حفاری غیرمجاز که قبلاً در پژوهشگاه تشکیل شده بود، گفت: چنین کارگروهی با حضور مقام عالی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تشکیل شده و پژوهشگاه هم عضو این کارگروه است و ریاست آن وزیر است. من چنین کارگروهی را در پژوهشگاه ندیده‌ام.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی درباره صدور مجوزهای آموزشی به افراد متفرغه و غیرباستان‌شناس که گفته شده این پژوهشگاه صادر می‌کرده است، ضمن ارائه توضیحاتی درباره مجوزهای آموزشی که برای دانشگاه‌ها صادر می‌شود، تاکید کرد: اصلا مجوز آموزشی به افراد خارج از حوزه باستان‌شناسی داده نشده و این کار را نه قانونی می‌دانم و نه چنین مجوزی صادر شده است.
زارعی درباره برنامه پژوهشگاه برای افزایش فهم و سواد میراثی در جامعه نیز گفت: بی‌تعارف حتی کسانی که تحصیل‌کرده هستند سواد میراثی ندارند، چون ما آموزش را از مدارس شروع نکرده‌ایم و قرار است پژوهشگاه با آموزش و پرورش در این‌باره تفاهم‌نامه‌ای داشته باشد.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی همچنین در پاسخ به پرسشی درباره انحلال پژوهشگاه میراث فرهنگی، تحت تاثیر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، تاکید کرد: این پژوهشگاه نه تنها منحل نمی‌شود، که تقویت هم می‌شود. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس هم نادرست بود و ارجاعات نادرستی داشت. ما به دلیل کمبود اعتبارات شاید به بیشتر اهدافمان نرسیم.
انتهای پیام