ضدآفتابی که انسان‌های اولیه استفاده می‌کردند

تینا مزدکی_اگر روزی به گذشته سفر کردید و تصمیم گرفتید با انسان‌های خردمند (هومو ساپینس) حدود ۴۱٬۰۰۰ سال پیش معاشرت کنید، بهتر است ضدآفتاب به‌همراه داشته باشید؛ یا حتی بهتر از آن، لباسی مناسب تهیه کنید و به دنبال سرپناهی در یک غار باشید. پژوهش جدیدی از دانشگاه میشیگان نشان می‌دهد که در جریان یک وارونگی فاجعه‌بار میدان مغناطیسی زمین، نیاکان ما ممکن است با بهره‌گیری از این راهکارها توانسته باشند در برابر پرتوهای زیانبار خورشیدی جان سالم به‌در ببرند. در همین حال، به‌نظر می‌رسد که نئاندرتال‌ها نتوانستند با این نوآوری‌ها کنار بیایند و تقریباً در همان دوره منقرض شدند.

حرکت در هسته‌ی مذاب خارجی زمین باعث ایجاد جریان‌های الکتریکی می‌شود. این جریان‌ها میدان مغناطیسی‌ای پدید می‌آورند که به‌دور کره زمین می‌پیچد و با دفع پرتوهای کیهانیِ زیان‌بار از زمین محافظت می‌کند. در حال حاضر، این میدان مغناطیسی دو قطب شمال و جنوب دارد و به همین دلیل است که شفق‌های قطبی در مناطقی پدید می‌آیند که میدان مغناطیسی قوی‌تر است.
اما این قطب‌ها ثابت نیستند و گاه از مکان جغرافیایی خود فاصله می‌گیرند. این پدیده را «انحراف ژئومغناطیسی» (geomagnetic excursion) می‌نامند و تاکنون بیش از ۱۸۰ بار در تاریخ زمین رخ داده است. آخرین نمونه از این پدیده، حدود ۴۱٬۰۰۰ سال پیش رخ داده که با نام «انحراف لاشامپ» (Laschamps excursion) شناخته می‌شود. به‌تازگی، فسیل کاملاً سالمی از یک درخت باستانی به پژوهشگران کمک کرده تا نگاهی به آشوب ژئومغناطیسی ناشی از این رویدادهای فاجعه‌بار بیندازند. 
در طول انحراف لاشامپ، قطب شمال مغناطیسی به‌سوی اروپا حرکت کرده بود. پژوهشگران با استفاده از بازسازی سه‌بعدی سامانه ژئوفضای زمین دریافتند که میدان مغناطیسی زمین در این دوره تنها حدود ۱۰ درصد از قدرت معمول خود را داشته است. در حالی‌که شفق‌های قطبی درخشان ممکن است اجداد ما را به شگفتی واداشته باشند، این میدان ضعیف، شدت پرتوهای فرابنفش و کیهانی را نیز افزایش داده بود. پرتوهای کیهانی می‌توانند لایه‌ی اوزون را نازک کرده و در نتیجه نور فرابنفش بیشتری را به سطح زمین برسانند.

شبیه‌سازی میدان مغناطیسی اطراف زمین در دوران «انحراف لاشامپ»، بازه‌ای بین ۴۲٬۲۰۰ تا ۴۱٬۵۰۰ سال پیش که در آن قطب‌های مغناطیسی شمال و جنوب تغییر کرده بودند
آگنیت موکهوپادهی، دانشگاه میشیگان

این شبیه‌سازی سه‌بعدی همچنین نشان داد که انحراف لاشامپ هم‌زمان با دوره‌ای خاص از حضور انسان‌ها روی زمین رخ داده است؛ دوره‌ای کوتاه که در آن اجداد هومو ساپینس ما با همسایگان نئاندرتال خود هم‌زیستی داشتند. چنین شرایطی خطرات جدی برای سلامت انسان‌ها به‌همراه داشته است؛ از آسیب‌های چشمی گرفته تا ناهنجاری‌های مادرزادی.
اما آن‌ها چطور از این وضعیت جان به‌در بردند؟ شواهد باستان‌شناسی از مکان‌های باستانی نشان‌دهنده‌ی افزایش استفاده از غارها و لباس‌های دوخته‌شده است؛ شواهدی چون سوزن‌ها و سنبه‌های استخوانی. این لباس‌ها نه‌تنها در مقابل گرما محافظت می‌کردند، بلکه راه رسیدن پرتوهای زیانبار را نیز مسدود می‌کردند و به انسان‌های هوشمند اجازه می‌دادند که با ایمنی بیشتری از پناهگاه‌هایشان فاصله بگیرند و برای جست‌وجوی غذا حرکت کنند.
جالب‌تر آن‌که استفاده از رنگ‌دانه‌های اُخرا (قرمز و زرد) نیز در این دوره به‌طور محسوسی افزایش یافته است. اُخرا، که ترکیبی از اکسید آهن، رس و سیلیس است، فقط برای نقاشی‌های غاری استفاده نمی‌شد. وقتی به شکل پودر درآورده و روی پوست مالیده شود، عملکردی شبیه به ضدآفتاب معدنی دارد.
راوِن گاروی، دانشیار انسان‌شناسی در دانشگاه میشیگان می‌گوید: «برخی آزمایش‌های تجربی نشان داده‌اند که اُخرا خاصیت ضدآفتاب‌گونه دارد. این ماده ضدآفتاب مؤثری است. افزایش تولید آن و همچنین ارتباط ویژه‌اش با انسان‌های آناتومیکی مدرن (در دوران انحراف لاشامپ) نشان‌دهنده‌ی آن است که احتمالاً از آن برای این منظور استفاده می‌کرده‌اند.»
گاروی تأکید دارد که یافته‌های این پژوهش بیشتر از نوع همبستگی هستند، بنابراین این مطالعه صرفاً یک فرضیه نوآورانه برای تبیین این است که در حدود ۴۱٬۰۰۰ سال پیش چه چیزی موجب برتری هومو ساپینس شد و به زوال نئاندرتال‌ها انجامید.
منبع: newatlas
۵۸۳۲۳