زنجیره تأمین گندم، آرد و نان/ وضعیت مصرف کنندگان نهایی زنجیره-۴

به گزارش سردبیر پرس، در بخش اول از یادداشت ۵ قسمتی با موضوع چالش‌های زنجیره گندم، نان و آرد راهکارهای پیش رو به قلم یحیی لطفی نیا، دانشجوی دکترای اقتصاد و پژوهشگر اقتصادی به تبیین وضعیت تولید و سطح زیرکشت گندم در دوره زمانی ۹۷-۱۳۹۰، در بخش دوم یادداشت به بررسی وضعیت مراکز خرید و تحویل‌گیری گندم و در بخش سوم به «بررسی وضعیت سیلو و انبار تأسیسات ذخیره‌سازی گندم» و «کارخانه‌های تبدیل گندم به آرد» پرداخته شد؛ در بخش چهارم که که پیش روی شماست به «واحدهای مصرف کننده شامل صنوف صنایع نان و غیر نان» و «مصرف کنندگان نان و کالاهایی که در آنها آرد مصرف می‌شود» پرداخته شده است که از نظرتان می‌گذرد:
واحدهای مصرف کننده شامل صنوف صنایع نان و غیر نان
گندم در صنایع غذایی نان، بیسکویت، کیک، پاستا، ماکارونی [و همچنین در صنعت] برای کاغذ سازی، چسب سازی و در تهیه پودر لباسشویی و از کاه و سبوس آن به عنوان خوراک دام از افزودنی‌های اصلی در دامپروری استفاده می‌شود. بنابراین موارد مصرف گندم بسیار گوناگون است و طیف مختلفی از محصولات را شامل می‌شود. با این حال بر اساس جدول ۱ بیشترین مصرف گندم در کشور مربوط به مصارف نانوایی است که به دو صورت یارانه‌ای و غیر یارانه‌ای در اختیار آنها قرار می‌گیرد.
از حدود ۱۱ میلیون تن گندم مصرفی در سال ۱۳۹۷، حدود ۹.۴ میلیون تن به مصارف نانوایی اختصاص داده شده است و مابقی آن یعنی ۱.۶ میلیون تن مربوط به مصارف صنف و صنعت است. بنابراین از مجموع گندم مصرفی کشور ۸۵.۳ درصد برای مصارف نانوایی و ۱۴.۷ درصد برای سایر مصارف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جدول ۱- مقدار فروش گندم بر حسب نوع مصرف (هزار تن)

مصارف نانوایی (یارانه‌ای و ۹۰۰۰ ریالی)
مصارف صنف و صنعت
مجموع

۱۳۹۰
۸۱۳۰.۹
۶۸۵.۸
۸۸۱۶.۷

۱۳۹۱
۷۳۷۲.۵
۲۷.۵
۷۴۰۰

۱۳۹۲
۹۰۵۱.۹
۰
۹۰۵۱.۹

۱۳۹۳
۸۹۳۰.۲
۰
۸۹۳۰.۲

۱۳۹۴
۷۴۶۵.۷
۰
۷۴۶۵.۷

۱۳۹۵
۷۲۴۲
۱۷۱۳
۸۹۵۵

۱۳۹۶
۹۱۹۵
۱۶۱۵.۵
۱۰۸۱۰.۵

۱۳۹۷
۹۴۲۳.۸
۱۶۲۴.۵
۱۱۰۴۸.۳

در بخش تولید نان به عنوان اصلی ترین و مهم‌ترین محصول نهایی مصرفی گندم تا سال ۱۳۹۵، ۷۲ هزار واحد نانوایی در کشور وجود داشته که به گفته رئیس اتحادیه نانوایان سنتی کشور، با مازاد تا ۳۰ هزار واحدی روبرو بودیم با اقدامات وزارت صمت تعداد ۱۳ هزار واحد در سال ۱۳۹۶ به نانوایی‌های کشور افزوده شد و شمار آنها به ۸۵ هزار رسید. همان طور که اشاره شده بیشترین مصرف آرد تولیدی از گندم، تولید نان به خود اختصاص داده است.
مصرف کنندگان نان و کالاهایی که در آنها آرد مصرف می‌شود
مرحله ششم و آخر از زنجیره تأمین گندم، آرد و نان مربوط به مصرف کنندگان محصولات نهایی تولیدی از آرد است که بیشترین مصرف کننده آن مربوط به تولید نان است. بر اساس گزارش‌های برنامه و بودجه خانوارها، مرکز آمار کشور، هزینه آرد، رشته، غلات، نان و فرآورده‌های آن برای خانوارهای روستایی و شهری برای سال ۱۳۹۸، به ترتیب برابر با ۱۹.۳ و ۱۹ میلیون ریال است که سهم آن از هزینه‌های خوراکی و دخانی برای خانوارهای روستایی و شهری به ترتیب ۲۲ و ۱۹ درصد است که نشان دهنده کاهش آن نسبت به سال ۱۳۹۷ است. با این حال هزینه آرد و، رشته، غلات و … بیشترین سهم از هزینه‌های خوراکی و دخانی را به خود اختصاص داده است. کاهش سهم هزینه نان و فرآورده‌های آن از هزینه‌های خوراکی و دخانی خانوارهای شهری و روستایی می‌تواند به دلیل افزایش قیمت سایر کالاهای مصرفی در مقابل نان و سایر فرآورده‌های آرد در دو سال اخیر باشد.
جدول ۲- سهم هزینه آرد، رشته و غلات، نان و فرآورده‌های آن از هزینه‌های خوراکی و دخانی (هزار ریال- درصد) (منبع: مرکز آمار)

هزینه کل(هزار ریال)
هزینه‌های خوراکی و دخانی(هزار ریال)
هزینه‌های غیر خوراکی(هزار ریال)
هزینه آرد، رشته، غلات، نان و فرآورده‌های آن(هزار ریال)
سهم هزینه آرد، رشته، غلات، نان و فرآورده‌های آن از هزینه‌های خوراکی و دخانی(درصد)

روستایی
شهری
روستایی
شهری
روستایی
شهری
روستایی
شهری
روستایی
شهری

۱۳۹۰
۸۳۹۷۳
۱۳۲۷۱۶
۳۲۹۴۰
۳۲۷۵۲
۵۱۰۳۳
۹۹۹۶۵
۸۷۹۴.۹۸

۲۶.۷

۱۳۹۱
۱۰۸۱۸۸
۱۶۴۲۸۱
۴۵۷۹۶
۴۴۵۷۰
۶۲۳۹۱
۱۱۹۷۱۱

۱۳۹۲
۱۲۹۵۶۰
۲۰۵۹۸۲
۵۶۰۶۳
۵۴۹۵۳
۷۳۴۹۷
۱۵۱۰۲۹
۱۳۸۴۷.۵۶۱
۱۱۷۰۴.۹۸۹
۲۴.۷
۲۱.۳

۱۳۹۳
۱۳۸۵۲۸
۲۳۴۸۶۵
۵۷۰۳۳
۵۸۱۲۶
۸۱۴۹۵
۱۷۶۷۳۹
۱۴۲۵۸.۲۵
۱۲۲۰۶.۴۶
۲۵
۲۱

۱۳۹۴
۱۴۶۹۸۳
۲۶۲۳۹۷
۵۷۷۷۸
۶۲۴۳۱
۸۹۲۰۵
۱۹۹۹۶۷
۱۵۰۲۲.۲۸
۱۳۷۳۴.۸۲
۲۶
۲۲

۱۳۹۵
۱۵۶۹۰۷
۲۸۴۸۲
۵۹۷۶۹
۶۶۶۳۶
۹۷۱۳۸
۲۱۸۱۸۵
۱۴۹۴۲.۲۵
۱۴۶۵۹.۹۲
۲۵
۲۲

۱۳۹۶
۱۷۸۶۷۰
۳۲۹۵۲۵
۶۶۵۰۴
۷۶۷۵۰
۱۱۲۱۶۶
۲۵۲۷۷۵
۱۶۶۲۶
۱۶۸۸۵
۲۵
۲۲

۱۳۹۷
۲۱۴۴۷۲
۳۹۳۲۲۷
۸۰۲۴۶
۹۴۵۰۵
۱۳۴۲۲۶
۲۹۸۷۲۲
۱۹۲۵۹.۰۴
۱۸۹۰۱
۲۴
۲۰

۱۳۹۸
۲۶۱۰۰۶
۴۷۴۳۷۹
۱۰۲۶۶۴
۱۱۷۵۲۹
۱۵۸۳۴۲
۳۵۶۸۵۰
۲۲۵۸۶.۰۸
۲۲۳۳۰.۵۱
۲۲
۱۹

همین نقش و جایگاه گندم، آرد و نان در سبد هزینه خانوارهای کشور است که دولت هر ساله در قالب قانون بودجه سالانه کشور، یارانه‌ای برای آن در نظر می‌گیرد. در ایران سیاست پرداخت یارانه از نیم قرن پیش برای محصولات اساسی کشاورزی، به ویژه گندم با ایجاد تنظیم بازار توسط دولت آغاز گردید که دلایل عمده آن، قحطی، جنگ، حمایت از کشاورزان و ذخیره سازی گندم بود. با تداوم این روند، در تبصره «۱۴» بند «۲۷» بخش هدفمندسازی یارانه‌ها در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹، اعتباری معادل با ۱۲۱,۰۰۰ میلیارد ریال بابت یارانه نان و خرید تضمینی گندم از محل منابع سازمان هدفمندی یارانه‌ها در نظر گرفته شده است. این رقم در قانون بودجه سال ۱۳۹۸ معادل ۸۱,۴۵۰ میلیارد ریال بوده است؛ اما در سال ۱۳۹۹ با لحاظ هزینه‌های خرید تضمینی گندم و هزینه‌های جانبی رقمی معادل ۱۵۷,۱۵۵ میلیارد ریال مورد نیاز خواهد بود.

جدول ۳- برآورد هزینه مورد نیاز خرید گندم با توجه به سرانه مصرف (منبع: مرکز پژوهش‌های مجلس‌)

نیاز(میلیون تن)
هزینه مورد نیاز (میلیارد ریال)
فرو ش (میلیارد ریال)
جمع کل اعتبار مورد نیاز (میلیارد ریال)

نانواخانه‌های یارانه‌ای
۷.۳
۱۶۷۹۰۰
۴۸۵۴۸
۱۱۹۳۵۵

نانواخانه آزادپز
۷.۲
۶۲۱۰۰
۲۴۳۰۰
۳۷۸۰۰

جمع کل
۱۰
۲۳۰۰۰۰
۷۲۸۴۵
۱۵۷۱۵۵