دست‌دوزی در دنیای صنعتی؛ چالش‌های پیش روی یک هنر قدیمی

سردبیر پرس/خراسان رضوی در دنیای امروز که تولیدات صنعتی به سرعت جایگزین هنرهای دستی می‌شوند، هنر لحاف‌دوزی به‌عنوان یک میراث فرهنگی و هنری در معرض خطر جدی فراموشی قرار گرفته است. این هنر که روزگاری بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی ایرانیان محسوب می‌شد، اکنون با چالش‌های عمده‌ای مواجه است.

تغییر ذائقه مصرف‌کنندگان و کاهش تقاضا برای محصولات دست‌دوز، هنرمندان لحاف‌دوز را با مشکلاتی جدی در زمینه معیشت، تأمین مواد اولیه و حفظ مهارت‌های سنتی روبه‌رو کرده است. بسیاری از این هنرمندان به‌دلیل شرایط سخت اقتصادی و نداشتن حمایت‌های لازم، ناچار به ترک شغل خود شده‌اند. این مشکلات و تغییر در ذائقه مصرف‌کنندگان موجب کاهش شدید تقاضا برای محصولات دست‌دوز و به حاشیه رانده شدن هنر لحاف‌دوزی شده است.
جعفر رضایی یکی از لحاف‌دوزان جنوب خراسان رضوی در گفت و گو با سردبیر پرس، با بیان اینکه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های لحاف‌دوزان، تغییر ذائقه و ترجیح مصرف‌کنندگان است، گفت: امروزه مردم به دنبال راحتی و قیمت مناسب هستند و به همین دلیل بیشتر ترجیح می‌دهند از محصولات صنعتی و آماده استفاده کنند.
وی خاطرنشان کرد: این تغییر در رفتار مصرف‌کننده باعث کاهش شدید تقاضا برای محصولات دست‌دوز شده است و بسیاری از ما ناچار به ترک شغل خود شده‌ایم.
رضایی ادامه داد: در دنیای امروز، سرعت و کارایی به شدت اهمیت پیدا کرده است و هنرهایی که نیاز به زمان و دقت دارند، به حاشیه رانده شده‌اند.

وی یکی دیگر از دغدغه‌های لحاف‌دوزان را افزایش قیمت مواد اولیه دانست و تصریح کرد: قیمت پنبه، نخ و دیگر مواد اولیه به شدت بالا رفته و نوسانات بازار نیز کار را برای ما سخت‌تر کرده است.
ای لحاف‌دوز قدیمی اظهار کرد: در حال حاضر تولید محصولات دست‌دوز به‌صرفه نیست و بسیاری از هنرمندان به مشاغل دیگر رو آورده‌اند.
رضایی همچنین به نبود حمایت‌های اجتماعی و قانونی اشاره کرد و گفت: ما در شرایطی کار می‌کنیم که هیچ حمایتی از سوی دولت وجود ندارد. نبود اتحادیه‌های صنفی مستقل و فضای حمایتی برای هنرمندان، ما را در شرایط سختی قرار داده است.
وی افزود: بدون حمایت‌های لازم، انگیزه ما برای حفظ و تداوم هنرمان به شدت کاهش یافته و این امر به فراموشی این هنر در نسل‌های آینده انجامیده است.
این لحاف‌دوز در ادامه به راهکارهایی که می‌تواند به احیای هنر لحاف‌دوزی کمک کند، اشاره و پیشنهاد کرد: برگزاری کارگاه‌های آموزشی و نمایشگاه‌ها می‌تواند به معرفی و ترویج این هنر کمک کند. اگر جوانان با این هنر آشنا شوند و فرصت‌های شغلی در این زمینه ایجاد شود، شاید بتوانیم این هنر را زنده نگه داریم.
وی همچنین بر اهمیت فرهنگ‌سازی در جامعه تأکید کرد و گفت: باید مردم متوجه شوند که محصولات دست‌دوز نه تنها زیبا بلکه دارای ارزش فرهنگی و اجتماعی هستند. این تغییر نگرش می‌تواند به افزایش تقاضا برای محصولات ما بینجامد.
برای حفظ و ترویج هنر لحاف‌دوزی، نیاز است که هم هنرمندان و هم جامعه به اهمیت این هنر پی ببرند و با همکاری یکدیگر تلاش کنند تا این میراث فرهنگی با ارزش به نسل‌های آینده منتقل شود.
لحاف‌دوزی؛ گنجینه‌ای از هنر و فرهنگ
در حالی که هنر لحاف‌دوزی به عنوان یک بخش مهم از فرهنگ ایرانی در خطر فراموشی قرار دارد، تلاش‌های جمعی برای احیای این هنر و حمایت از هنرمندان می‌تواند به حفظ و تداوم این میراث فرهنگی کمک کند.
رضا یوسفی، پژوهشگر هنرهای دستی، در گفت‌ و گویی اظهار کرد: لحاف‌دوزی، یکی از هنرهای سنتی و باستانی ایرانی است که شامل دوخت تشک، لحاف و متکا می‌شود و در گذشته از مشاغل پررونق در محلات قدیمی به شمار می‌رفت.
وی اظهار کرد: لحاف‌دوزی نه تنها یک مهارت هنری، بلکه نمادی از سبک زندگی و فرهنگ ایرانی است که در هر دوخت آن، عشق و ذوق هنرمند نهفته است.
یوسفی با اشاره به تاریخچه این هنر، خاطرنشان کرد: لحاف‌دوزی ریشه‌ای عمیق در فرهنگ ایرانی دارد و هر کدام از آثار تولید شده، داستان‌ها و روایت‌های خاص خود را به همراه دارند.
این پژوهشگر هنرهای دستی به معرفی ابزار کار لحاف‌دوزان پرداخت و توضیح داد: ابزار کار یک لحاف‌دوز سنتی شامل نخ مخصوص، سوزن لحاف‌دوزی (تمنه)، کمان پنبه‌زنی، انگشتانه، قیچی و چوب‌دستی برای یکدست کردن پشم است.

وی همچنین به نقش‌های رایج روی لحاف‌ها اشاره کرد و گفت: طرح‌های اصیلی مانند بته‌جقه، لچک و ترنج، درخت زندگی و گل‌های افشان، هر یک نمادهایی از مفاهیم زندگی و شادی هستند که در لحاف‌ها به تصویر کشیده می‌شوند.
یوسفی افزود: هر یک از این طرح‌ها دارای معانی خاصی هستند و به نوعی داستان‌های کهن ایرانی را روایت می‌کنند. به عنوان مثال، بته‌جقه به معنای باروری و فراوانی است و درخت زندگی نمادی از پیوستگی و حیات است.
وی در ادامه به وضعیت کنونی لحاف‌دوزی اشاره کرد و گفت: این حرفه در حال فراموشی است و اگرچه هنرمندانی در این زمینه وجود دارند، اما تعداد آن‌ها به شدت کاهش یافته است.
این فعال عرصه صنایع‌ دستی با اشاره به دلایل افول این هنر افزود: تغییر ذائقه مردم و شیوه زندگی آن‌ها از جمله عواملی است که باعث کاهش تقاضا برای محصولات دست‌دوز شده است. اکنون مردم بیشتر تمایل دارند تشک‌های آماده بخرند و پتو را به جای لحاف استفاده کنند، چراکه این گزینه‌ها راحت‌تر و نگهداری آن‌ها آسان‌تر است.
یوسفی با تأکید بر اینکه افول پیشه لحاف‌دوزی تنها از دست دادن یک شغل نیست، بلکه فراموشی بخشی از فرهنگ و سبک زندگی اصیل ایرانی است، بیان کرد: لحاف‌دوزی به عنوان یک هنر، گنجینه‌ای از تاریخ و هویت ایرانیان را در خود دارد و از بین رفتن آن، به معنای از دست دادن این گنجینه فرهنگی است.
وی در ادامه به تغییرات اجتماعی و اقتصادی اشاره کرد و افزود: رونق تولیدات صنعتی مانند پتو و تشک‌های آماده و همچنین تصور غلط درباره سخت بودن شستشوی لحاف‌های پشمی، تقاضا برای محصولات دست‌دوز را به شدت کاهش داده است.
این پژوهشگر هنرهای دستی همچنین از جایگزینی مواد اولیه خبر داد و گفت: گرانی پنبه طبیعی باعث شده مردم به سمت مواد مصنوعی مانند «لایکو» بروند که هم کیفیت پایین‌تری دارد و هم ممکن است باعث حساسیت شود. این تغییرات نه تنها بر کیفیت محصولات تأثیر می‌گذارد، بلکه به تدریج روح هنر لحاف‌دوزی را نیز تضعیف می‌کند.
یوسفی با ابراز نگرانی از وضعیت کنونی لحاف‌دوزی، بر ضرورت احیای این هنر تأکید و اظهار کرد: برای نجات هنرهای دستی، نیاز به حمایت‌های همه‌جانبه از سوی دولت و نهادهای فرهنگی داریم. ایجاد اتحادیه‌های صنفی، تعریف مشاغل هنری در سامانه‌های بیمه‌ای و ترویج فرهنگ خرید محصولات دست‌دوز می‌تواند به احیای این هنر کمک کند.
وی همچنین آموزش و انتقال این هنر به نسل‌های جدید را بسیار حائز اهمیت دانست و تصریح کرد: باید هنرمندان جوان را تشویق کنیم تا این مهارت‌ها را یاد بگیرند و به جامعه معرفی کنند. تنها در این صورت می‌توانیم امیدوار باشیم که لحاف‌دوزی، این هنر ارزشمند ایرانی، بار دیگر در کانون توجه قرار گیرد و زنده بماند.
یوسفی با اشاره به اهمیت حفظ مهارت‌های سنتی بین نسل‌های جدید گفت: یکی از چالش‌های بزرگ ما این است که چگونه می‌توانیم این مهارت‌ها را به نسل‌های جوان‌تر منتقل کنیم. باید کارگاه‌های آموزشی و برنامه‌های فرهنگی برای آشنایی جوانان با این هنر برگزار کنیم تا آن‌ها بتوانند با دنیای سنتی خود آشنا شوند و ارزش‌های فرهنگی را درک کنند.
ترویج هنرهای دستی و صنایع‌ دستی نیازمند یک رویکرد جامع است. رسانه‌ها، نهادهای آموزشی و فرهنگی باید به این موضوع توجه کنند و با همکاری یکدیگر، بستری مناسب برای معرفی و ترویج این هنرها فراهم کنند. همچنین برگزاری نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های هنری می‌تواند به شناساندن هنر لحاف‌دوزی و دیگر صنایع‌ دستی کمک کند.
یوسفی تأکید کرد: باید به یاد داشته باشیم که هنرهای سنتی جزئی از هویت فرهنگی ما هستند و از دست دادن آن‌ها به معنای از دست دادن بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ‌مان است. بنابراین همه ما باید برای حفظ و احیای این هنرها تلاش کنیم تا نسل‌های آینده نیز بتوانند از این گنجینه‌های فرهنگی بهره‌مند شوند.
با این نگاه، می‌توان امیدوار بود که هنرهای دستی، این گنجینه فرهنگی ایرانی نه‌تنها فراموش نشود، بلکه بار دیگر در کانون توجه قرار گیرد و با حمایت و تلاش‌های مستمر، به روزهای رونق خود بازگردد.
انتهای پیام