بررسی چراهای نگارگری و نقاشی سنتی در دومین نشست پژوهشی فجر

به گزارش پایگاه خبری سردبیر به نقل از واحد ارتباطات و رسانه دوازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر، دومین نشست تخصصی دوازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر روز پنجشنبه یکم اسفند در ‏موسسه صبا با عنوان «نگاه و منظر در نقاشی سنتی ایرانی» و ‏با سخنرانی مریم کشمیری برگزار شد.‏

مریم ‏کشمیری در دومین نشست پژوهشی جشنواره هنرهای تجسمی فجر با بررسی تحولات هنر ‏نگارگری در دهه‌های اخیر گفت: وقتی صحبت از هنرهای تجسمی می‌شود ناگزیر هستیم که نگاهی به نقاشی سنتی ایران داشته باشیم زیرا انسان امروز چه در مقام مخاطب چه خالق اثر، ‏حافظه تصویری غنی از آنچه پیش تر بوده دارد و ما در هر سبک و شیوه‌ای هم که کار کنیم ‏نمی توانیم از آنچه که حافظه بصری مان را ساخته صرف نظر کنیم.‏

وی افزود: در محافل هنری امروز، دانشگاه یا بیرون دانشگاه، عموماً نگاه‌های متفاوتی به ‏نگارگری وجود دارد، برخی از بزرگواران معتقدند که این رشته در جایگاه یک هنر قدیمی ‏باید به همان سبک و سیاق قدیمی ادامه پیدا کند اما برخی دیگر باور دارند که نگارگری در ‏دنیای امروز ناچار باید لباس جدیدی بپوشد، و باید صورت دیگری پیدا کند تا بتواند حرف‌های امروزی را بزند.‏

کشمیری بیان کرد: بعضی از اساتید می‌گویند که نگارگری را باید به عنوان یک چیز موزه‌ای دانست، یعنی هنری است که عمرش سرآمده و ما باید به عنوان میراث فرهنگی از ‏آن پاسداری کنیم و ضرورت ادامه این رشته وجود ندارد، اما کسانی هم هستند که می‌گویند ‏می شود از نقش‌ها و المان‌هایی که در آثار دیده می‌شود در یک بستر تازه استفاده کرد و حرف‌های تازه را طوری زد که هم حس نوستالژیک را در مخاطب برانگیزد و هم مفاهیم تازه ای را منتقل کند.‏

وی ادامه داد: اما همه دیدگاه‌ها بر سر یک موضوع اتفاق نظر دارند، آن هم این است: آثاری ‏که از گذشته تا امروز به دست ما رسیده برای مخاطب گنگ و نامفهوم هستند، گرچه بسیاری ‏از نقوش و المان‌ها را می‌بینیم اما لایه‌های معنایی و تکنیکال اجرا همچنان برای ما سوال ‏است.‏

این استاد دانشگاه با بیان اینکه از دو سده پیش اولین گام‌هایی که در حوزه نگارگری برداشته ‏شد دسته بندی مرتب از آثار بود، گفت: به این صورت بود که مجموعه آثار نگارگری در موزه‌های مختلف را رده بندی کردند و به این ترتیب اولین مکتب‌های نگارگری تعریف شد. ‏

وی افزود: در این نوع دسته بندی شکل و فرم چیزی که ما می‌بینیم دلیل اصلی است، بعد از ‏مدت کوتاهی یک نوع پژوهش دیگر در نگارگری به وجود آمد که پاسخ بسیاری از چراها ‏بود. وقتی صرفاً از یکسری نگاره‌ها صحبت می‌کنیم یکسری سوالات درباره شیوه پرداخت ‏یا برخی مفاهیم که کلیات باورهای اسلامی نمی‌تواند به جزئیات این مسائل پاسخ دهد پیش می‌آید.‏

کشمیری تشریح کرد: از این رو پژوهش ها به تدریج به ابعاد مختلف کشیده شدند، مثلاً ‏بحث اقتصاد و حامیان آن مطرح شد یا مسائل خود اقتصاد جامعه هم مورد اهمیت قرار ‏گرفت. حتی تغییر طبقات اجتماعی در ایران در نگاره‌های دوره تیموری و یا صفوی ظهور ‏پیدا کرده اند. در آن برهه حتی خیلی از رخدادهای سیاسی برای هنرمندان مهم می‌شود.‏
وی ادامه داد: این شیوه نگاه و بررسی‌های تازه، خیلی از لایحه‌های معنایی را شفاف کرد.‏

مؤلف کتاب و مقاله‌های نگارگری گفت: در ادامه این مباحث باید بگویم علمی که از ‏یونان سرچشمه می‌گیرد و بعد وارد جامعه اسلامی می‌شود علم المناظر یا همان اوپتیک ‏است که امروزه به نام نورشناسی کهن از آن یاد می‌کنند، این دانش از سده چهار و پنج در حوزه‌های اسلامی بسیار مورد توجه قرار گرفت و یک اندیشمند هم به نام ابن هیثم رساله ‏بسیار گسترده‌ای به نام المناظر در این حوزه دارد. در مجموع تمام رساله‌هایی که در حوزه ‏نورشناسی قدیم نوشته می‌شد در زبان عربی به نام المناظر است. در سده سیزده، چهارده به ‏عنوان یکی از رسالات پایه مورد توجه اندیشمندان نورشناسی در غرب قرار می‌گیرد. در ‏پنجاه سال اخیر چند پژوهشگر تأثیر رساله‌های ابن هیثم بر هنر رنسانس را بررسی و به ‏صورت ترجمه منتشر کردند.‏

وی اظهار کرد: پیرو این اتفاق در ایران هم نگاه‌ها به رساله ابن هیثم و ارتباطش با ‏نقاشی به ویژه نقاشی ایرانی متمرکز شد تا شاید کلیدی برای پیدا کردن پاسخ چراها باشد، اگر ‏مبنای بازخوانی آثار ایرانی را بخش تئوری کتاب المناظر ابن هیثم بدانیم پاسخ بسیاری از پرسش‌ها را خواهیم یافت‌.‏

کشمیری ادامه داد: حداقل تا امروز ۸ چرایی در نگارگری ایران مشخص شده، که یکی از مهمترین آنها دلیل چینش انسان در فضای صحنه‌ای است. اما براساس آرای ابن هیثم ما ‏میتوانیم ۶ نوع از چیدن انسان‌ها در فضا را برای القای فاصله آنها در نقاشی ایرانی تبیین کنیم. ‏

این استاد دانشگاه تاکید کرد: جریانی که امروز در بازخوانی نگارگری به وجود آمده از یک ‏طرف نیازمند حمایت بزرگانی است که در عرصه هنر چه قدیم، چه مدرن و چه معاصر ‏فعالیت می‌کنند و از سویی نیازمند همراهی دوستانی است که علم خوانده اند و می‌توانند راه ‏گشا باشند.‏

وی در پایان گفت: امیدوارم این جریان در یک یا دو دهه آینده فضاهای جدیدی را ‏در نگارگری به وجود آورد، باید بدانیم معنای پیشینه ما چه بوده است، چه بخواهیم آن را احیا ‏کنیم و یا در بستر جدید ادامه دهیم.‏

دوازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر از ۲۹ بهمن کار خود را آغاز کرده است و تا ۵ ‏اسفند در مؤسسه فرهنگی هنری صبا واقع در خیابان طالقانی، ابتدای خیابان برادران مظفر ‏برگزار می‌شود.‏