آکادمی ماناس و چنگیز آیتماتف؛ راهی برای گفت‌وگوهای فرهنگی دو ملت

به گزارش خبرنگار سردبیر پرس، پرویز قاسمی، رایزن فرهنگی ایران در قرقیزستان در چهلمین قسمت از یادداشت‌های غیراداری‌اش از حضور خود در آکادمی ملی ماناس و چنگیز آیتماتف و دیدار با رییس آن یعنی آقای نورگالی‌یف نوشته است.
در این بازدید بیاس تورال نویسنده قرقیز و رئیس بخش قرقیزستان شناسی این آکادمی که مترجم شاهنامه به زبان قرقیزی است، نیز حضور داشت و با قاسمی به گفت‌وگو پرداخت.
این یادداشت را در ادامه بخوانید:
امروز ۳۰ آبان۹۹ است؛ آخرین روز هفته کتاب و کتابخوانی. امسال ایرانی‌ها این هفته را در شرایط کرونایی یاد کردند و البته خبری از ویژه برنامه‌های هفته کتاب و کتابخوانی مانند آنچه در سال‌های قبل برگزار می‌شد، نبود. دلیلش هم معلوم است: کرونا که ماه‌هاست میهمان ما ایرانی‌هاست؛ میهمان ناخوانده‌ای که گویا نه تنها قصد رفتن ندارد، بلکه حضورش را و قوامش را مستحکم‌تر از قبل نیز کرده است. کرونا در آبان ۹۹ اثرگذاری افسار گسیخته‌ای درایران داشته و وضعیت اکثر استان‌ها را بحرانی و قرمز کرده است.
تهرانِ پایتخت هم چنین وضعیتی دارد و دولت و ستاد کرونایش هر روز تدابیر سختگیرانه‌تری را برای مقابله با کرونا اتخاذ می‌کنند. چند روزیست صحبت از تعطیلی دوهفته‌ای پایتخت بود و از فردا اول آذر هم گویا قرار است محدودیت‌های بیشتر تردد از جمله ممنوعیت آمد و شد از ساعت ۹ شب تا ۴ بامداد و جریمه‌های سنگین برای تردد خودروها درساعات منع تردد اعمال شود.
در چنین اوضاع و احوالی برنامه ریزی برای برگزاری مراسم و گرامیداشت مناسبت‌ها نیز سخت است و قطع یقین آنچه هم اعلام و برگزار می‌شود، مانند سال‌های قبل نخواهد بود. 
شورای سیاستگذاری بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب برنامه‌ها و تدابیری را برای نکوداشت این ایام اعلام کرده ولی همه چیز همچنان تحت تاثیر و در سایه کروناست. شعارامسال هفته کتاب و کتابخوانی «دانایی و مانایی» اعلام شده بود. با پایان هفته کتاب و کتابخوانی رویداد مهم فرهنگی دیگری نیز برای یکی دو ماه آینده در کشورمان برنامه‌ریزی می‌شود: نمایشگاه بین المللی کتاب تهران؛ البته در فرمت مجازی‌اش.
رایزنی فرهنگی کشورمان در قرقیزستان سال ۹۸ برای گرامیداشت هفته کتاب برنامه‌های متنوع‌تری داشته است که از جمله مهمترین آنها می‌توان برگزاری نمایشگاه کتاب و آثار صنایع دستی ایرانی برای مدت یکماه در محل کتابخانه ملی قرقیزستان و نیز برگزاری مسابقه کتابخوانی در مجتمع آموزشی امام خمینی بیشکک و تامین منابع و کتب آموزش زبان فارسی دانشگاه‌ها و مدارس بیشکک با حمایت بنیاد سعدی را ذکر کرد.
امسال؛ ولی شرایط فرق می‌کند. کرونا درقرقیزستان نیز همچون ایران نوسان دارد. هرچند آمار مبتلایان نسبتا بالاست ولی مردم تقریبا بی‌تفاوت شده‌اند و در خیابان‌ها و انظار عمومی مثل گذشته از ماسک استفاده نمی‌کنند. با وجود کرونا تقریبا برگزاری تمام مراسم‌ها و برنامه‌های جمعی و عمومی تعطیل است و تا جایی که امکان بوده و هست همه چیز به شیوه آنلاین و مجازی انجام می‌شود. صنف فرهنگ و هنر به‌خصوص مراکز تئاتر و موسیقی و سینما در ایام کرونا بیشتر متضرر شده‌اند و فعالان حوره فرهنگ و هنر اوضاع و احوال خوبی ندارند. وزیر فرهنگ قرقیزستان در یکی از مصاحبه‌هایش درباره زندگی فرهنگی کشورش در وضعیت شیوع کرونا و نیز زندگی فعالان فرهنگی گفته است:
«صادقانه بگویم زندگی فعالان فرهنگی بسیار دشوار شده است، برای اینکه همه آنها خانه نشین شده‌اند. همه می‌دانیم افراد هنرمند و خلاق باید دائما در حال حرکت باشند. وقتی آنها الهام می‌گیرند، ایده و ابتکاری در ذهنشان نقش می‌بندد؛ آنها باید آن را یادداشت و در صحنه نمایش  اجرا کنند، آنها همواره نیاز به ارتباط مداوم با همتایان خود دارند. به نظر من این وضعیت بخصوص برای بازیگران باله بسیار دشوار بود، چون آنها نیاز به تمرین‌های مداوم در سالن‌های ویژه دارند.
همچنین صنعت سینما نیز در وضعیت سختی قرار دارد، چون مردم مجبور بودند در خانه بمانند و برنامه‌ای که ما برای امسال تهیه کرده بودیم، به طور کامل اجرا نشد و فیلمبرداری کمتر شد. بازیگران صحنه، اپرا و خوانندگان کم و بیش در شرایط قرنطینه در زندگی فرهنگی قرقیزستان مشارکت کردند، آنها از طریق شبکه‌های اجتماعی و در منابع‌های مختلف اینترنتی آثار خودشان را پخش کرده‌اند. نویسندگان و شاعران در زمان قرنطینه آثاری را در موضوع کرونا نوشتند و همچنین آثارشان را در شبکه‌های اجتماعی به‌اشتراک گذاشتند.»
این مقام رسمی قرقیز همچنین گفت: «ولی برای کسانی که به استودیوها و سالن‌های ویژه نیاز داشتند، زندگی بسیار دشوار بود. همه از جمله تئاترها  تلاش می‌کردند به صورت آنلاین کار کنند. ما در دوره قرنطینه چند نمایش و اجرا را فیلمبرداری کردیم و آنها از طریق شبکه‌های تلویزیونی و رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌اشتراک گذاشته شدند. ما در این زمینه در دوره کرونا البته تجربیات خوب و  مثبتی کسب کردیم.
در این دوره موزه‌ها نمایشگاه‌های آنلاین برگزار کردند و برنامه‌هایی را به‌طور آنلاین برای کودکان ترتیب دادند. کتابخانه‌ها اکثر کتاب‌هایشان را دیجیتالی کردند. آنها سایت‌ها و منابعی دارند که از طریق آن علاقه‌مندان به‌راحتی می‌توانند به منابع مورد نیاز و مورد علاقه خود دسترسی داشته و دانلود کنند بدون اینکه از خانه‌های خود خارج شوند.»
وزیر فرهنگ در خصوص میزان آسیب‌های وارد شده به مراکز فرهنگی و هنری در دوره قرنطینه نیز می‌گوید: «آسیب‌های اصلی از ناحیه لغو کنسرت‌ها و عدم برگزاری مراسم‌ها و برنامه‌های فرهنگی است. در طول سال مراسم‌های مختلفی در کشور برگزار می‌شود و بودجه نیز بر اساس تعداد مراسم‌ها و کنسرت‌ها تنظیم و بسته می‌شود. در سال جاری هیچ کنسرتی برگزار نشد و به همین خاطر بلیطی نیز فروخته نشد. در حال حاضر نمی‌توان رقم دقیق خسارت‌ها را برآورد کرد و گفت.
چنانچه فیلارمونی ملی را به عنوان یک مورد و نمونه در نظر بگیریم، این مرکز سالانه از بودجه دولت حدود ۲۰ میلیون صوم دریافت می‌کرد و حدود ۱۵ میلیون صوم به بودجه پرداخت می‌کرد. سال جاری چنین مبلغی را نخواهیم دید. تئاتر درام قرقیزستان بیش از ۱۰ میلیون صوم از بودجه دریافت می‌کرد و حدود ۷-۸ میلیوم صوم پرداخت می‌کرد. تئاتر اپرا و باله نیز همینطور.
یعنی هر کدام از اینها از اجاره سالن‌ها، برگزاری مراسم‌ها یا فروش بلیط کنسرت‌ها درآمد داشتند. سال ۲۰۲۰ هیچ یک از این درآمدها را نخواهیم دید. (در واقع ندیدیم-نگارنده-) به عنوان مثال فیلارمونی ملی می‌توانست حدود ۵۰ الی ۷۰ درصد مبلغی را که از بودجه دولت دریافت کرده است، بازپرداخت کند. سایر موسسات فرهنگی کشور هم می‌توانستند حدود ۳۰ الی ۴۰ درصد بودجه را به دولت بازگردانند.»
وزیر فرهنگ؛ اطلاعات و گردشگری قرقیزستان در خصوص مشکلات کارمندان موسسات فرهنگی کشور در زمان شیوع ویروس کرونا هم گفت: «مانند همه افراد کشور آنها نیز در خانه ماندند. مشکل در این است که اکثر فعالان فرهنگی از همه چیز محروم شده‌اند. کسانی که با صحنه ارتباط داشتند یا در سالن‌های ویژه تمرین می‌کردند، امکان حضور در آن ندارند. در دوره شیوع کرونا متاسفانه برخی از برجسته‌ترین فعالان فرهنگی کشور را از دست دادیم. علیرغم همه اینها تحمل می‌کنیم، با هم در ارتباط هستیم، از طریق شبکه‌های اجتماعی ایده‌ها و پروژه‌های جدیدی را مورد بررسی و تبادل نظر قرار می‌دهیم.»
هرچند اکثر فعالیت‌های ما در رایزنی بیشکک نیز به تبع اوضاع کرونایی و محدودیت‌های آن به کار در فضای مجازی؛ شبکه‌های اجتماعی؛ تولید؛ زیرنویسی و صداگذاری کلیپ‌ها و محتواهای ویدئویی به زبان‌های روسی و قرقیزی؛ ترجمه کتاب و بروشور؛ فعالیت‌های رصد و پایشی و آموزش زبان فارسی و ارتباطات آنلاینی و برخط استوار شده، ولی به‌صورت محدود دیدارهایی نیز با اصحاب و فعالان حوزه فرهنگ برنامه‌ریزی و انجام می‌شود. در این راستا و  به بهانه هفته کتاب و کتابخوانی در ایران و پیرو گفت‌وگوی قبلی با بیاس تورال مترجم شاهنامه به زبان قرقیزی و مسئول بخش قرقیزستان شناسی آکادمی ملی ماناس؛ امروز ۳۰ آبان ۱۳۹۹ از آکادمی مذکور بازدید و با رئیس آن دیدار کردیم.
آکادمی ماناس و چنگیز آیتماتوف، نهاد علمی جدیدی است که نزدیک به یکسال از تاسیس آن می‌گذرد و ریاست آن را توپچی بیگ نورگالی‌یف برعهده دارد، شخصیتی شوخ طبع و نماد و تمثیلی از یک قرقیز دانشمند به تمام معنا که همیشه تصاویر و شکل و شمایلشان (تصویر چهره؛ ریش بلند؛ کلاه سنتی مخصوص قرقیزی) را در مطالعات و جست‌وجوهای اینترنتی‌مان دیده‌ایم. همراه خودمان بر اساس مکاتبه و درخواست کتبی قبلی رئیس آکادمی علوم بالغ بر۵۰ جلد کتاب و نشریات به زبان‌های روسی و فارسی و قرقیزی نیز برده و به آکادمی اهدا کردیم.
بیاس تورال نویسنده قرقیز و رئیس بخش قرقیزستان شناسی آکادمی دم در ورودی از ما استقبال گرمی به‌عمل آورد و در حالیکه از دم در تا دفتر رئیس در طبقه دوم ما را همراهی می‌کرد، اطلاعات کوتاه و مختصری را در خصوص ساختمان آکادمی داد. ساختمانی که آکادمی در آن  واقع شده؛ پیشتر در اختیار عسگر آقایف نخستین رئیس جمهور قرقیزستان در زمان پس از استقلال بود و ایشان از آن به‌عنوان کتابخانه استفاده می‌کرد. ساختمانی با موقعیتی عالی و امکاناتی خوب برای برگزاری دیدارها؛ کنفرانس‌ها و نشست‌ها.
پس از کمی انتظار، رئیس آکادمی به استقبال آمد. در همان نگاه و برخورد اول و چاق سلامتی گرمش می‌شد شخصیت او را حدس زد. آدمی شوخ طبع و خوش برخورد و درعین حال باتحریه و توانمند و البته علاقمند و آشنا به فرهنگ و تمدن ایران. اینها را از صحبت‌هایی که در دیدار داشتیم و ایده‌ها و ابتکاراتی که مطرح می‌کرد؛ می‌گویم. آدم‌های خوبی را دور خودش گرد آورده و از همین حالا می‌توان چشم انداز خوبی را برای آینده این آکادمی و دورنمای همکاری‌هایمان با آن پیش‌بینی کرد.
در این دیدار که بیش از یکساعت طول کشید، درباره موضوعات مختلفی صحبت کردیم: از فعالیت‌های رایزنی فرهنگی، از اشتراکات فرهنگی ایران و قرقیزستان، از کارهایی که شده و کارها و اقدامات و پروژه‌هایی که می‌توان در آینده انجام داد: به‌خصوص از همایش‌ها و نشست‌های مشترک؛ از کارهای تطبیقی مربوط به شاهنامه و ماناس؛ از علاقه‌مندی قرقیزها به ترجمه و معرفی هرچه بیشتر ماناس به مخاطب ایرانی و فارس زبانان و…
توافق‌هایی انجام و قرار و مدارهایی برای آینده گذاشته شد، از جمله برای همکاری در ترجمه و انتشار مقالات نویسندگان و پژوهشگران ایرانی در فصلنامه تخصصی آکادمی؛ از تعاملات و همکاری‌ها برای برقراری ارتباط بین پژوهشگران و محققان ایرانی و قرقیزی؛ از اشاره رئیس آکادمی علوم قرقیزستان به یادداشت‌های قرقیزستان رایزن فرهنگی ایران و اعلام آمادگی‌اش برای چاپ و انتشار و رونمایی این یادداشت‌ها در سالن آکادمی؛ از امکان رونمایی آثار جدیدا ترجمه و منتشرشده رایزنی فرهنگی در یکی از سالن‌های آکادمی ماناس و آیتماتف و…
۳۰ آبان روزی خوب و به یاد ماندنی برای رایزنی فرهنگی و من بود؛ به‌خاطر  حضور در یکی از مراکز علمی فرهنگی قرقیزستان و آشنایی و هم صحبتی با نورگالی‌یف شخصیت فرهنگی و دوست داشتنی رئیس آکادمی و همکارانش از جمله بیاس تورال و… که در جلسه حضور داشتند و دیدگاه‌ها و نقطه نظرات خود را با ما به اشتراک گذاشتند.
امیدوار هستیم آنچه امروز صحبت کردیم و قول و قرارهایی که گذاشتیم بتوانیم در برنامه‌های آینده‌مان آنها را به‌طور جدی پیگیری کنیم و کارهای مشترکی را با این مرکز معتبر علمی- فرهنگی جدید التاسیس قرقیزستان تعریف و اجرایی کنیم.
قاسمی
بیشکک – ۳۰ آبان ۱۳۹۹