بررسی محتوای کتاب‌های آلمانی در حوزه کودک و نوجوان

به گزارش پایگاه خبری سردبیر، کتاب‌های کودکان و نوجوانان، نقش مهمی در شکل‌گیری جهان‌بینی و رشد فکری آن‌ها دارد. از این رو، برای متولیان فرهنگی در هر کشوری، محتوای کتاب‌های کودکان و نوجوانان اهمیت زیادی دارد. به طور مثال در سال‌های اخیر، از نویسندگان و ناشران حوزه کودک و نوجوان در آلمان خواسته شده است تا در آثار خود به تنوع اجتماعی و فرهنگی بپردازند.
چند سالی است که واژگان کلیدی مانند مهاجرت، نژادپرستی، ادغام، هویت و تنوع وارد بحث‌های اجتماعی و سیاسی آلمان شده است. طبیعی است که در چنین شرایطی کتاب‌های کودکان نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند. به عنوان مثال در سال ۲۰۱۳، بحث داغی میان متولیان فرهنگی و بسیاری از نویسندگان و ناشران کتاب بر سر استفاده از واژه نژادپرستی در کتاب کودکان در گرفت.
در آن مقطع، بسیاری معتقد بودند که به دلیل افزایش نژادپرستی در سطح جامعه آلمان، کتاب‌های مخصوص کودکان باید به مسئله نژادپرستی بپردازند و برخی دیگر بر این باور بودند که نباید چنین مسائلی را به کتاب‌های کودکان وارد کرد. البته این بحث‌ها پیشینه تاریخی دارد. پیش‌تر نیز در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی، بحث‌های زیادی درباره واژه بیگانه در گرفت. در آن زمان، داستان‌هایی درباره شهروندان اروپا که به آفریقا و هند سفر کرده بودند، منتشر شد و نویسندگان این کتاب‌ها از کلمه بیگانه یا غریبه برای معرفی شخصیت‌های غیراروپاییان استفاده کردند.
هرچند، محتوای ادبیات کودکان و نوجوانان در آن سال‌ها تغییرات زیادی داشت. اما اکثر شخصیت‌های کتاب‌های کودکان، سفیدپوست و اروپایی بودند. در نتیجه، خواندن داستان درباره هند یا آفریقا برای کودکان و نوجوانان تازگی داشت و تعداد زیادی از نویسندگان حوزه کودکان اصرار داشتند که از عبارت بیگانه برای معرفی غیراروپاییان استفاده کنند. در مقابل، بسیاری از کارشناسان حوزه کودک نیز از به کار بردن کلمه بیگانه برای غیراروپاییان انتقاد می‌کردند. این‌ها در حالی است که در سال‌های اخیر، بحث‌های بیشتری میان کارشناسان و نویسندگان حوزه کودک و نوجوان ایجاد شده است و حتی مسائل اجتماعی و سیاسی نیز به کتاب‌های کودکان راه یافته‌اند.
به طور مثال، در سال ۲۰۱۵ که صد هزار پناهجو به اروپا و آلمان آمدند، محتوای کتاب‌های کودکان در آلمان به سرعت تغییر یافت. در آن زمان، اکثر کتاب‌ها به موضوع پناهجویان پرداخته بودند. هر چند برخی از نویسندگان آلمانی در آن زمان تلاش کردند تا نگاهی واقع‌گرایانه به موضوع پناهندگی و مهاجرت داشته باشند، اما اکثر آن‌ها نتوانستند تعصب و کلیشه‌ها را از نوشته‌های خود دور کنند. این در حالی است که به دلیل مهاجرت گروه‌های مختلف به آلمان، تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی در جامعه بیش از هر زمان دیگری نمود پیدا کرد و وظیفه نویسندگان برای آشنایی کودکان و نوجوانان با تنوع فرهنگی و اجتماعی بیشتر شد. با این وجود، تعداد معدودی از نویسندگان آلمانی در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا خوانندگان کوچک خود را با تنوع مذهبی، نژادی، فرهنگی و اجتماعی، آشنا کنند. اما آیا این امر برای مبارزه با نژادپرستی و تبعیض در جامعه آلمان کافی است؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که کمبودهای زیادی در حوزه کتاب کودک و نوجوان در کشورهای آلمان، اتریش، سوئیس و لوکزامبورگ وجود دارد. به طور مثال، در کتب تصویری به سختی می‌توان تنوع اجتماعی، قومی، مذهبی و فرهنگی را مشاهده کرد. علاوه بر این، اکثر ناشران حوزه کودکان تمایلی به انتشار کتاب‌هایی که ویژگی‌های فرهنگی مناطق مختلف را نشان می‌دهند، ندارند. از سوی دیگر، بر اساس آمارهای سال ۲۰۱۷ در آلمان، حدود ۲۰ درصد از کتاب‌های ترجمه شده در بخش کودکان به موضوع تنوع اجتماعی و فرهنگی پرداخته‌اند. این آمار نشان می‌دهد که تعداد معدودی از ناشران آلمانی در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا با انتخاب کتاب‌هایی از مشرق‌زمین و کشورهای آسیایی یا آفریقایی، کودکان و نوجوانان را با فرهنگ‌های متفاوت آشنا کنند. این در حالی است که بازار کتاب آلمان به تعداد بیشتری از نویسندگان و مترجمان نیاز دارد که در این حوزه فعالیت کنند. همچنین کودکان و نوجوان آلمانی به ابتکارات و انجمن‌هایی نیاز دارند تا آن‌ها را با تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی آشنا کند