«حیدر تکیه‌سی» آخرین بافت معماری قاجاری در تبریز/ نابودی در کمین

پایگاه خبری سردبیر، گروه استان‌ها – بهنام عبداللهی: آلبرت اینشتین در یکی از نظریه‌هایش از سیاهچاله‌های فضایی صحبت کرده که انسان را می‌تواند به جهان‌های موازی در زمان‌های گوناگون ببرد. او اگر فقط یک‌بار گذرش به تبریز افتاده بود، حتماً نظریه‌ای مشابه درمورد محلات این شهر ارائه می‌کرد.

تبریز اگرچه بارها از سوی نهادهای مختلف به عنوان مدرن‌ترین شهر ایران یا دارنده بیش‌ترین ساختمان‌های بلندمرتبه انتخاب شده، اما محلاتی دارد که هریک ازدیوارهای خسته‌اش، به اندازه یک کتاب از تاریخ این سرزمین داستان دارد. با این حال سال‌هاست این کتاب‌ها در قفسه‌ها خاک می‌خورند و کسی سراغ‌شان را نمی‌گیرد.

حیدر تکیه‌سی، یکی از همین محلات تبریز است که در تاریخی‌ترین بافت شهر یعنی نزدیکی مقبره‌الشعرا و درب تاریخی سرخاب به عنوان هشت دروازه تاریخی شهر قرار گرفته است.

ضیافت رنگ برپاست

از خیابان ثقه‌الاسلام که وارد این محله می‌شوی، چند مغازه غذاخوری و جگرپزی قدیمی، اشتهایت را برای گذرکردن از اولین پیچ کوچه باز می‌کند. اگر بتوانی از دست ماشین‌هایی که از عرض چند متری این کوچه با فاصله کم و با شتاب فراوان عبور می‌کنند جان سالم به در ببری، به ضیافت رنگ‌ها می‌رسی.

مهم‌ترین صنف اهالی حیدر تکیه‌سی، رنگرزی خامه فرش است. بهروز خاماچی که نویسنده کتب متعدد در باب تاریخ تبریز است در گفتگو با مهر، می‌گوید که بعد از اینکه در دوران قاجار حیدر تکیه‌سی به محله‌ای بدنام تبدیل شده بود، افرادی از شهرستان هریس و مهربان به این محل آمدند تا با کسب و کارشان، رونقی دوباره به این محله ببخشند.

خاماچی توضیح می‌دهد: هرچند این مغازه‌ها با حجره‌هایی که در تاریخ این محله می‌توان بررسی کرد سنخیتی ندارند، اما به عقیده من اگر متولیان امر به سر و روی همین مغازه‌ها دستی بکشند، می‌تواند جاذبه گردشگری خوبی به حساب بیاید.

در محله حیدر تکیه‌سی همانطور که پیش می‌روی، کم کم حجره‌هایی با درب‌های قدیمی و خانه‌های تاریخی جلوه خود را نمایان می‌کند. خانه‌هایی به وسعت هزاران متر با حیاط‌های اصلی و خلوت، با اتاق‌هایی تو در تو، با درخت‌هایی که ریشه در تاریخ دارند. همین‌ها بساط یک داستان تاریخی را فراهم می‌کنند.

از نکات قابل توجه در تاریخچه حیدر تکیه سی، این است که میرحیدر تونی یکی از عارفان سده‌های ۶ و ۷ هجری برای ترویج تشیع و به خاطر عشق و علاقه‌ای که به شهر تبریز داشت، به این شهر سفر کرد و این سفر زمینه‌های احداث این محله و مراکز مذهبی آن را فراهم کرد.

بعدها توسط کارگزار حکومت، کوشک یا همان قصر قائم‌مقامی در همین محله بنا شد که منشأ اتفاقات خوب بسیاری بود.

البته این محله تنها یکی از چندین محله منطقه تاریخی سرخاب تبریز است. سُرخابْ یکی از محله‌های بزرگ و قدیمی است که در شمال شهر واقع شده‌است. این محله در نزدیکی‌های بقعه سید حمزه، مقبره الشعرا، درب تاریخی سرخاب و بسیاری دیگر از آثار تاریخی قرار گرفته که غنای این مجموعه را دوچندان کرده است.

کریم میمینت‌نژاد، پژوهشگر تاریخ تبریز در این باره حرف‌های شنیدنی بیش‌تری دارد. او در گفتگو با خبرنگار سردبیر پرس می‌گوید: تبریز در طول تاریخ یکی از قطب‌های مذهبی و اقتصادی منطقه به شمار می‌آمد و در واقع بسیاری از عارفان از سراسر جهان آرزو داشتند در خاک سرخاب که حالا مقبره‌الشعرا نام گرفته، به خاک سپرده شوند.

«این محله و محلات اطراف آن، آخرین باقی‌مانده از بافت قاجاری در تبریز هستند که متأسفانه می‌توان گفت نفس‌های آخر خود را می‌کشند.»

او معتقد است که حیدر تکیه‌سی یکی از محلات پراهمیت تبریز در تاریخ و در عصر حاضر به شمار می‌آید: «این محله و محلات اطراف آن، آخرین باقی‌مانده از بافت قاجاری در تبریز هستند که متأسفانه می‌توان گفت نفس‌های آخر خود را می‌کشند.»

او می‌گوید: اصناف و کسبه در محله حیدر تکیه‌سی، تقریباً همان بافت قاجاری را دارند که به نوعی هویت تاریخی ما به شمار می‌آید و اگر متولیان قدمی برای حفظ و مرمت این بافت و این محله برندارند، روزی خواهد آمد که از شهر و تاریخ ما چیزی برای آیندگان باقی نمی‌ماند.

این پژوهشگر تاریخ تبریز پیشنهادهایی هم برای مسئولان میراث فرهنگی یا شهرداری تبریز که در حیات این محله تأثیرگذار هستند، دارد.

چند پیشنهاد برای احیا حیدر تکیه سی

میمنت‌نژاد می‌گوید که باید در مرحله اول کتیبه‌هایی در جای جای حیدر تکیه‌سی و پیش چشمان اصناف و کسبه در باب تاریخچه این محله نصب شود چراکه ممکن است عدم آگاهی به اهمیت و ارزش این بافت، می‌تواند خساراتی جبران ناپذیر از سوی خود صاحبان حجره‌ها و مغازه‌ها متوجه محله کند.

او معتقد است این اقدام همچنین برای عابران و شهروندان بسیار مفید است و باعث می‌شود علاوه بر افتخار به گذشته خود، در شیوه برخورد خود با این محلات هم تجدیدنظر کنند.

این پژوهشگر تاریخ تبریز مرحله دوم را ورود ادارات متولی همچون میراث فرهنگی می‌داند که با در نظر گرفتن بودجه و استراتژی‌های هدفمندشان، زمینه مرمت و رونق حیدر تکیه‌سی را فراهم می‌کند.

میمنت‌نژاد محله حیدر تکیه‌سی را زمینه خوبی برای ترویج گردشگری مذهبی و تاریخی می‌داند: «برخی افراد در سراسر دنیا عاشق این هستند که در چنین محلاتی حضور پیدا کنند و در هوای چنین شهری که انسان‌های بزرگی در آن زیسته و به خاک سپرده شده‌اند، نفس بکشند. این‌ها برای ما فرصت گردشگر پذیری هستند.»

حیدر تکیه‌سی، تنها یکی از هزاران محله تاریخی تبریز است که در دل خود قصه فاخری برای تعریف کردن به جهان دارد. اگر از سوی ادارات متولی دستی به سر و روی این محلات کشیده شود، این منطقه تاریخی احیا خواهد شد و از نابودی حتمی نجات خواهد یافت.

عکس‌ها از: بهنام عبداللهی