سند گویای تاریخ اداری شهرها در معرض نابودی

به گزارش خبرنگار سردبیر پرس، شهرستان‌های کوچک کم کم از خانه‌ها و ساختمان‌های دارای ارزش و حتی ملی خالی می‌شود. مهم نیست این شهرستان‌ها دارای میراث فرهنگی با ارزشی باشند یا نه. مهم نیست که در نزدیکی شهرهای توریستی بزرگ قرار گرفته باشند یا خیر. مهم این است که این شهرهای کوچک دارای بافت شهری هستند که مسئولانشان ترجیح می‌دهند، بناها را در بافت‌های تاریخی (که نامش را بافت فرسوده می‌گذارند،) بازسازی یا نوسازی کنند. به همین دلیل تک تک بناها حذف می‌شود تا جایی که بعد از چند سال دیگر بافت منسجمی از بناهای دارای ارزش نتوان پیدا کرد.

یکی از این شهرستان‌ها، کازرون است در استان فارس و نزدیک به مهمترین شهر گردشگری ایران یعنی شیراز. اما این موقعیت چه اهمیتی دارد؟ همین چند ساعت پیش بود که خبر رسید خانه قاجاری مختاری که بیش از ۲۰۰ سال قدمت داشته با مجوز شهرداری کازرون تخریب شده است. این روند از ده سال پیش تا کنون سرعت گرفته است. انگار ماراتنی به وجود آمده تا این تاریخ کازرون را از بین ببرند مبادا نسل بعد سندی داشته باشد که سکونت در کازرون قدمت دارد!

از طرفی در میان ساختمان‌های اصیل اداری ایران تعداد اندکی باقی مانده است. در شهرستان کازرون مانند بسیاری دیگر از شهرستان‌های کشور حال روز ساختمان‌های اداری اولیه مانند بافت تاریخی این شهرستان خوب نیست.

ساختمان‌های اصیل اداری از آن جهت دارای اهمیت است که تاریخ و قدمت استقرار نهادهای اداری و دولتی را در یک منطقه نشان می‌دهد و از آنجا که ساختار اداری و دولتی امروز در ایران به طور عمده به اواخر دوران قاجار و یا پهلوی اول باز می‌گردد، ساختمان‌های اداری و دولتی اصیل نیز از یک طرف هویت و اصالت یک نهاد دولتی را نشان می‌دهد و از طرف دیگر تاریخ گویای تحولات اداری و تاریخی یک شهر و یا منطقه است.

به عنوان نمونه ساختمان بلدیه کازرون که مربوط به اواخر دوران قاجار بود و در دهه ۱۳۶۰ تخریب شد، می‌توانست تاریخ استقرار شهرداری کازرون را به مانند یک سند زنده این شهر بازگو کند. علاوه بر ساختمان بلدیه کازرون در سال‌های گذشته ساختمان‌های اداری اصیل دیگری مانند ساختمان اداره مالیه (اداره دارایی امروز) و یا ساختمان تلگراف‌خانه (اداره پست قدیم) نیز تخریب شدند تا هویت و آثار تاریخی استقرار ادارات به سبک دوران معاصر به عنوان نهادهای تمدنی جدید در کازرون از میان رفته باشد.

به تازگی نیز زمزمه‌هایی از احتمال تخریب یک ساختمان اداری اصیل دیگر در کازرون به گوش می‌رسد. در همین ارتباط خبرهایی به گوش می‌رسد که ساختمان اداری هلال احمر کازرون با نام اولیه ساختمان سازمان شیروخورشید سرخ در معرض تخریب یا از دست دادن حریم تاریخی خود است.

ساختمان هلال احمر کازرون با نام سازمان شیر و خورشید چند دهه پیش از انقلاب اسلامی در این شهر مستقر شد تا کار امدادرسانی داوطلبانه در بخش‌هایی از جنوب غرب ایران را عهده دار باشد. این ساختمان در جریان حوادث و زلزله‌های بزرگی که در منطقه زلزله خیز کازرون طی چند دهه گذشته روی داده است، سرشار از خاطرات تلخ و شیرین امدادرسانان و داوطلبان است.

نام ساختمان به نام یک نویسنده مشهور ایرانی گره خورده و در این ارتباط گفته شده این ساختمان شکیل و زیبا به دستور رسول پرویزی، نویسنده داستان مشهور «شلوارهای وصله دار» ساخته شده است. رسول پرویزی در سال ۱۳۳۶ نخستین و معروف‌ترین مجموعه داستان خود با نام «شلوارهای وصله‌دار» را منتشر کرد و پس از آن برخی مناصب حکومتی از جمله ریاست لژیون خدمتگزاران بشر به عنوان یک بنیاد امدادرسان را عهده دار شد و احتمال داده می‌شود که در همین دوران نیز او ساخت ساختمان جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران در کازرون را پیگیری کرده است.

البته، پیگیری ساختمان هلال احمر ایران در کازرون از سوی رسول پرویزی بی ارتباط با نسبت او با کازرون نبود. این نویسنده نامدار ایرانی اهل دشتستان بود و مادرش از اهالی کازرون و شاید تعلق خاطرش به شهر مادری باعث شده بود تا او به فکر احداث یک ساختمان پر اعتبار در کازرون باشد.

ساختمان‌های ساخته شده در این برهه غالباً با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی مناطق گرم و خشک ساخته شده‌اند و اگر چه ساختمان هلال احمر کازرون که با مصالح بومی ساخته نشده است اما ارتباط نزدیکی با معماری تاریخی کازرون دارد. از جمله تاق نماهای دور این بنا برای تلطیف نور و گرمای منطقه و استفاده از رنگ سفید در نمای این ساختمان یادآور بناهای تاقی و نمای گچی در معماری کازرون است.

حال با سپری شدن بیش از نیم قرن از عمر ساختمان هلال احمر کازرون به عنوان یکی از ساختمان‌های اداری قدیم این شهر که سند زنده بخشی از تاریخ اداری این منطقه است، تخریب آن چگونه قابل توجیه خواهد بود؟

حتی اگر بودجه لازم برای ساختن یک بنای جدید برای ساختمان هلال احمر موجود باشد سوال اینجا است که چرا این ساختمان جدید در جای دیگری از شهر کازرون ساخته نمی‌شود تا هم جمعیت هلال احمر در منطقه جنوب غرب فارس از پشتیبانی و امکانات بیشتری برخوردار باشد و هم با مرمت ساختمان اولیه این جمعیت امدادرسان، بخشی از تاریخ اداری منطقه کازرون نیز حفظ شود. حتی برخی استدلال‌ها مبنی بر حذف فضای سبز و درختان کهنسال نارنج در فضای ساختمان هلال احمر با هدف احداث ساختمان اداری جدید به معنای حذف حریم و فضای دل انگیز و چشم انداز باغ کوچک هلال احمر کازرون است که باز هم آثار مخرب غیرقابل جبرانی را بر یک ساختمان اداری تاریخی وارد خواهد کرد.

شاید امروز نتوانیم ارزش ساختمان‌های اداری قدیم ایران و از جمله در منطقه کازرون را به خوبی درک کنیم، اما نسل‌های آینده ارزش تاریخی ساختمان‌های اولیه اداری در یک شهر را به خوبی خواهند فهمید. بر این اساس آیا حذف ساختمان‌های اداری قدیمی جز به معنای حذف تاریخ اداری یک شهر است؟ اگر این چنین نیست، پس چه اصراری بر حذف و تخریب یک ساختمان اداری اصیل است. آیا نمی‌توان به جای تخریب یک ساختمان شناسنامه دار و معتبر، ساختمان جدید را در جای دیگری ساخت؟