مستند جنجالی خیلی زود فراموش می‌شود/ معنی «شفافیت» مچ‌گیری نیست

حمید علیداد کارگردان مجموعه مستند «شفافیت» که این روزها قسمت دوم آن با عنوان «خانه در تاریکی» رونمایی شده است، در گفتگو با خبرنگار سردبیر پرس درباره انگیزه ساخت مستندی با سوژه شفافیت گفت: ایده ساخت چنین مستندی برای من از کلید واژه فساد شروع شد.
وی افزود: زمانی که بحث افشاگری‌های مختلف درباره حقوق‌های نجومی مطرح می‌شد، یک دغدغه در ذهن من شکل گرفت که باید در این زمینه در قالب مستند افشاگری کنم. در پروسه تحقیقات متوجه شدم که بسیاری از کشورها اصلاً اجازه نمی‌دهند تا کار به چنین مرحله‌ای برسد و سازوکاری به نام شفافیت دارند و در واقع با استفاده از شفافیت به نوعی از ایجاد رانت و فساد پیشگیری می‌کنند و در نتیجه با کلیدواژه جدیدی به نام «شفافیت» مواجه شدم و تصمیم گرفتم در مورد اجزای مختلف این مفهوم در ساختار مختلف سیاسی و اداری کشور مستند بسازم.
جنجال، با همان سرعت دیده شدن فراموش می‌شود
این مستندساز ادامه داد: طی پروسه تحقیقات متوجه شدم سازمانی به نام «شفافیت بین‌المللی» وجود دارد و وقتی به داخل کشور رجوع کردم فهمیدم گروه اندیشکده شفافیت در ایران نیز وجود دارد و از سال ۹۶ با این اندیشکده مرتبط شدم و هر چند هنوز طرح کلی مستند درنیامده بود اما دوست داشتم یک کار جنجالی در زمینه فساد مجلس و اختیارات بیش از حد نمایندگان بسازم اما بعد به این نتیجه رسیدم که فیلم جنجالی به همان سرعتی که جنجال‌سازی کرده و دیده شده، فراموش می‌شود. پس از صحبت با آقای صناعی رییس اندیشکده شفافیت ابتدا به طرح یک مستند ۱۲ قسمتی و بعد به یک مستند ۷ قسمتی با عنوان کلی شفافیت رسیدم که یکی از قسمت‌های آن مربوط به مجلس می‌شود و با نام «خانه در تاریکی» رونمایی شده است.
کارگردان مجموعه مستند «شفافیت» خاطرنشان کرد: در حال حاضر ۶ قسمت از این مجموعه مستند ساخته شده و تصویربرداری قسمت هفتم آن نیز با محوریت شفافیت در قوه قضائیه به تازگی تمام شده و مشغول کار روی مراحل فنی آن هستیم.
علیداد تاکید کرد: یکی از مهمترین مواردی که در پروسه شفافیت و تعریف دقیق آن مواجه شدیم بحث تعارض منافع است به گونه‌ای که در بسیاری از مواقع منافع عمومی به دلیل آنکه با منافع فردی در تعارض است نادیده گرفته شده و همین موضوع یکی از مهمترین مشکلات و گرفتاری‌های امروز کشور است.

وی در ادامه با بیان سختی‌های تولید این مجموعه مستند در پروسه پژوهش و ساخت توضیح داد: به عنوان مثال فکر می‌کردیم نظام اداری و ساختار سیاسی ژاپن نمونه خوبی برای به تصویر کشیدن مفهوم شفافیت و مقایسه آن با نمونه‌های داخلی است اما سفر ما به ژاپن ناموفق بود و عملاً نتوانستیم معادل سازی مناسبی انجام دهیم و از طرف دیگر یکی از مهمترین مشکلات ما مقاومت در برابر شفافیت بود و حتی نمایندگان مجلس تصورشان این بود که ما در این مستند قصد مچ‌گیری داریم.
فرهنگ‌سازی شفافیت در کوتاه‌مدت ممکن نیست
کارگردان مستند «خانه در تاریکی» تصریح کرد: برای پیدا کردن هر نماینده مجبور بودیم بیش از ۴ روز وقت بگذاریم تا اصلاً آن نماینده را بتوانیم پیدا کنیم و وقتی مقابل دوربین قرار می‌گیرند به دلیل همان تصور غلط مچ‌گیری از شفافیت سخت حاضر به صحبت می‌شدند و به همین معتقدم فرهنگ‌سازی شفافیت در یک مدت زمان کوتاه رخ نخواهد داد و باید سالیان سال در این زمینه کار بشود تا مفهوم اصلی شفافیت و تفاوت آن با افشاگری و مچ‌گیری بین ارکان مختلف مدیریتی و مردم مشخص شود.
علیداد با انتقاد از برخی مسئولان و دستگاه‌های رسمی درباره عدم همکاری مناسب برای ساخت این مستند، گفت: به‌صورت زبانی با هر کسی درباره سوژه مستند حرف می‌زدیم موافق بودند و شفافیت را اصل می‌دانستند، اما در عمل که می‌رسید بسیاری از افراد حاضر به صحبت درباره جزئیات نبودند. به اعتقاد من این رفتار با اصل شفافیت در تعارض است.
وی افزود: حتی در بین خود نمایندگان مجلس نیز این اتفاق رخ داد، فراکسیون شفافیت که در مجلس قبلی شکل گرفت عمدتاً اعضای آن نمایندگان اصلاح‌طلب بودند اما وقتی مقابل دوربین قرار می‌گرفتند حاضر به صحبت درباره مصادیق و جزئیات خیلی از اتفاقات نبودند و می‌گفتند اگر اینقدر شفاف درباره این موضوعات حرف بزنیم، شورای نگهبان صلاحیت ما را برای دوره بعدی تایید نمی‌کند.
این مستندساز ادامه داد: به طور کلی حرف از شفافیت در نهادهای حاکمیتی زیاد زده می‌شود اما در واقع این حرف‌ها یکسری ویترین است برای اینکه بخشی از جامعه امیدوار باقی بمانند.
کارگردان مجموعه مستند «شفافیت» در خاتمه درباره انتظارش از مخاطب پس از تماشای مستند «خانه در تاریکی» گفت: آنقدر مفهوم شفافیت در کشور ما مغشوش است که هیچ انتظاری ندارم که همین الان اتفاقی در این زمینه بیافتد اما حتی اگر ۱۰ نفر این مستند را ببینند و پیام آن را درک و منتقل کنند برای من کافی است چرا که مردم باید بدانند بین شفافیت با افشاگری و مچ‌گیری چقدر تفاوت بزرگی وجود دارد چرا که اساساً شفافیت یک فرآیند و مفهوم بازدارنده و پیشگیرانه است اما افشاگری در بسیاری از مواقع با نیت خاص سیاسی و شخصی انجام می‌شود و تاثیرگذاری چندانی هم ندارد.