چرا از ظرفیت سامانه‌های نظارتی در واکسیناسیون کرونا استفاده نشد؟

در سراسر جهان، کشورها برای تأمین ایمن و به موقع واکسن کرونا و تزریق آن‌ها به شهروندان تحت فشار شدید هستند. بر اساس گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل، فساد و انحراف یکی از جدی‌ترین خطرات برای دسترسی عادلانه به واکسن و درمان کرونا در سراسر جهان قلمداد می‌شود. عدم شفافیت در مورد تولید، تهیه، تخصیص و توزیع واکسن کرونا نه تنها می‌تواند روند بهبود جهانی را مختل کند، بلکه باعث بروز آسیب‌های اجتماعی و عدم اعتماد مردم به یکدیگر و حاکمیت می‌شود.

در کشور ما نیز با توجه به تقاضای عمومی واکسن کرونا در میان مردم، این کالا برای شبکه‌های قاچاق و عرضه خارج از شبکه دارو یک هدف با ارزش تلقی می‌شود؛ چرا که ممکن است برخی از مردم برای تزریق هرچه سریع‌تر واکسن کرونا اقدام به خرید آن از بازار سیاه کرده و یا با اقدام به تقلب، خارج از نوبت ابلاغ شده توسط وزارت بهداشت واکسن کرونا دریافت کنند.

ایجاد بازار سیاه واکسن تقلبی و تزریق خارج از برنامه واکسیناسیون!

در همین ارتباط محسن علیزاده، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس گفته در برخی از خیابان‌ها و بازار سیاه ناصرخسرو، واکسن فایزر با قیمت ۱۰ میلیون تومان فروخته می‌شود. البته به گفته وی این واکسن‌ها تقلبی بوده و یا فاقد شرایط استاندارد برای نگهداری هستند. اخیراً نیز ویدئویی از چند جعبه واکسن فایزر در فضای مجازی دست به دست شد که برخی از کاربران آن را جز واکسن‌های قاچاق شده به ایران معرفی می‌کردند؛ البته صحت این ویدئو‎‌ها و اخبار فضای مجازی توسط محمدرضا شانه‌ساز رئیس سازمان غذا و دارو، تأیید نشد.

علاوه بر این طی چند هفته اخیر چند خبر در مورد انحراف از برنامه واکسیناسیون و سوءاستفاده از سهمیه واکسن پاکبانان و سالمندان در چند شهر از جمله آبادان، یزد و علی‌آباد کتول منتشر شد که با توجه به بازخورد فضای مجازی می‌توان گفت تکرار وقوع این تخلفات می‌تواند اعتماد مردم به نظام توزیع واکسن را خدشه دار کند.

در حال حاضر شاید این پرسش از سمت افکار عمومی مطرح شود که چرا با وجود اینکه به گفته مقامات وزارت بهداشت تمامی واکسن‌های کرونا در کشور در سامانه سیب و تیتک ثبت و برچسب‌گذاری می‌شوند، شاهد وقوع تخلف در دریافت بی‌نوبت واکسن کرونا و عدم رعایت سند ملی واکسیناسیون هستیم؟

چرا شاهد وقوع تخلف در فرآیند واکسیناسیون پاکبانان و سالمندان بودیم؟

پدرام اصلانی‌فر، کارشناس سیاست گذاری و اقتصاد حوزه سلامت در گفت‌وگو با خبرنگار سردبیر پرس با اشاره به اینکه سامانه‌های نظارتی وزارت بهداشت به صورت ناقص مورد استفاده قرار می‌گیرد، گفت: به طور کلی برای اطمینان از عدم سرقت یا خروج واکسن‌ها از چرخه رسمی واردات، تولید و توزیع، می‌بایست به مانند دیگر کشورهای جهان از سامانه‌های نظارتی برخط و سیستمی استفاده کرد؛ خوشبختانه سامانه تیتک در ایران یکی از بهترین سامانه‌های نظارتی است که می‌‎توان با استفاده بهینه از آن، فرآیند توزیع واکسن کرونا را به صورت عادلانه و شفاف انجام داد.

وی ادامه داد: مشکلات در هر سیستمی، هر قدر کوچک هم باشد نباید از آن گذر کرد و نادیده‌شان گرفت. متأسفانه با وجود اینکه سامانه تیتک یکی از کامل‌ترین سامانه‌های طراحی شده برای نظارت بر زنجیره تأمین و توزیع دارو در جهان است و بر اساس قانون ایجاد شده است اما عدم رعایت استانداردهای ثبت داده توسط خانه‌های بهداشت و همچنین نبود برخی از بانک‌های اطلاعاتی در کشور موجب کاهش کارکرد سامانه تیتک شده است.

این کارشناس سیاست‌گذاری سلامت با انتقاد از تخلفات پیش‌آمده در روند واکسیناسیون در برخی از شهرهای کشور، افزود: استفاده بهینه از ظرفیت سامانه تیتک می‌تواند به جلوگیری از فساد، از جمله سوءاستفاده از واکسن‌های توزیع شده کمک کند؛ اما به دلایل گوناگونی این کار ویژه تیتک با اخلال مواجه شده است.

استعلام کد اصالت واکسن به موقع انجام نمی‌شود!

اصلانی‌فر با انتقاد از ثبت اطلاعات تزریق واکسن به صورت آفلاین در مراکز بهداشت، اظهار داشت: متأسفانه ثبت اطلاعات تزریق واکسن توسط تیم‌های مستقر در مراکز واکسیناسیون با تأخیر زیاد صورت می‌پذیرد و در واقع امکان رصد برخط فرآیند واکسیناسیون را از سامانه سیب و تیتک سلب می‌کند.

وی افزود: بنابراین احتمال وقوع خطا در ثبت اطلاعات واکسن و مشخصات دریافت کننده آن به وضوح افزایش پیدا کرده است و به دلیل اینکه در حال حاضر استعلام شناسه واکسن از تیتک توسط تیم های بهداشتی پس از تزریق انجام می‌شود، عملاً امکان شناسایی واکسن‌های تقلبی و یا کشف تخلف از بین رفته است.

تصویری از ثبت کاغذی و آفلاین کد اصالت واکسن در مراکز بهداشتی

استفاده از رویه ‎‌ های منسوخ برای هویت‌سنجی و استحقاق سنجی افراد

این کارشناس اقتصاد حوزه سلامت با بیان اینکه در مرحله استحاق‌سنجی افراد متقاضی دریافت واکسن ایرادات اساسی وجود دارد، گفت: یکی از این ایرادات به نحوه دریافت اطلاعات افراد سازمانی اولویت‌دار برای تزریق واکسن مربوط می‌شود. متأسفانه این معرفی‌‎نامه‎‌ها کاملاً به صورت دستی و کاغذی ارائه شده و امکان صحت‌سنجی آن توسط کادر درمان در لحظه تزریق واکسن وجود ندارد.

وی افزود: در صورتی که این لیست‌ها به صورت سیستمی در سامانه تیتک و سیب ثبت شود، قطعاً ریسک تخلف توسط برخی مدیران و خانواده‌های آن‌ها به صورت چشم‎گیری کاهش می‌یابد. استعلام برخط کدهای ملی ارائه‌شده از طرف سازمان‌ها، از سازمان ثبت احوال و سپس تطابق اطلاعات آن با لیست‌های ارائه شده می‌تواند تخلفات را کاهش دهد.

اصلانی‌فر ادامه داد: از سوی دیگر برای استحقاق‌سنجی بیماران خاص مانند بیماران دیابتی برای دریافت واکسن، می‌توان از اطلاعات صحیح و دقیق بیمه‌های درمانی کشور استفاده کرد چرا که بیمه‌های درمانی برای هر بیمار خاص پرونده پزشکی تشکیل داده‌اند و اطلاعات این افراد را می‌توانند در اختیار سامانه سیب یا تیتک قرار دهند.

آیا امکان توزیع واکسن‌های وارداتی و تولید داخل در بازار سیاه وجود دارد؟

اصلانی‌فر با اظهار بی‌اطلاعی از عرضه خارج از شبکه واکسن‌های وزارت بهداشت در بازار سیاه، گفت: در صورتی که چنین تخلفی رخ دهد، نهادهای نظارتی می‌توانند با اسکن کد UID واکسن مکشوفه، متوجه شوند که این واکسن از کدام دانشگاه علوم پزشکی کشور به خارج از شبکه توزیع راه یافته است.

این کارشناس سیاست‌گذاری سلامت ادامه داد: چرا که تمامی واکسن‌های وارداتی و تولید شده در ابتدا بارکد دوبعدی و کد UID دریافت می‌کنند و در هر مرحله از تحویل واکسن به زنجیره‌های بعدی این کد در سامانه ثبت می‌شود و بر اساس اطلاعات سامانه تیتک می‌توان مرحله‌ای را که در آن واکسن از شبکه توزیع خارج شده است، ردیابی کرد.

وی در پایان با اشاره به راه‌‎حل موجود برای افزایش کارآمدی سامانه سیب و تیتک، گفت: ضروری است تمامی مراکز بهداشتی ملزم به استعلام کدهای اصالت واکسن قبل از تزریق به افراد شوند و فرایندهای هویت‌سنجی و استحقاق‌سنجی به صورت سیستمی انجام شود؛ همچنین فرآیند استحقاق‌سنجی بیماران خاص برای دریافت واکسن از طریق اطلاعات بیمه‌های درمانی انجام شود چراکه بیمه‌های درمانی اطلاعات دقیقی درباره بیماران خاص دارند و می‌توانند این اطلاعات را در اختیار سامانه سیب قرار دهند. و در نهایت لازم است، لیست افراد معرفی شده برای تزریق واکسن توسط سازمان‌ها به صورت سیستمی به وزارت بهداشت و مراکز بهداشتی شهرستان‌ها اعلام شود.

با وجود سامانه‌های نظارتی مانند TTAC، فساد و تخلف در روند واکسیناسیون غیرقابل قبول است

بر اساس گزارش ‎ مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، بسیاری از کشورهای دنیا به ویژه‌‎ آن‌هایی که ساختارهای لازم برای جلوگیری از فساد در رویه‌های عمومی مانند واکسیناسیون را ندارند، با ظهور بازار سیاه واکسن کرونا و همچنین روابط شبکه‌ای بین قاچاقچیان و پرسنل بیمارستان (پرستاران، پزشکان، کارمندان اداری) مواجه می‌شوند.

به نظر می‌رسد با استفاده مناسب و استاندارد از ظرفیت‌های سامانه تیتک می‌توان از وقوع هرگونه تخلف و تزریق خارج از نوبت واکسن جلوگیری کرده و شفافیت کاملی در فرآیند واکسیناسیون برای مردم ایجاد کرد. چرا که با رصد دقیق و برخط زنجیره تأمین و توزیع واکسن، ریسک تخلف برای افراد سودجو افزایش می‌یابد و حتی در صورت وقوع تخلف امکان بررسی و پیگیری سریع و دقیق آن توسط نهادهای نظارتی و دستگاه قضائی امکان‌پذیر است.

به گزارش خبرنگار سردبیر پرس، رئیس جمهور در روز اول اردبیهشت ماه با اشاره به اینکه اگر کسی در استفاده از واکسن تخلف کند، باید به اشد وجه مجازات شود گفته بود که انجام واکسیناسیون باید بر مبنای سند ملی صورت گیرد و این واکسیناسیون برای کل ملت ایران رایگان انجام می‌شود.

شاید بتوان مسئله عدم استفاده بهینه از سامانه‌های نظارتی را نیز جزئی از تخلفات صورت گرفته در مدیریت واکسیناسیون قلمداد کرد، چرا که آسیب‌های ناشی از آن نه تنها کمتر از اظهار لیست‌های دروغین برای دریافت خارج از نوبت واکسن کرونا توسط مدیران شهرداری‌ها نیست، بلکه می‌تواند دامنه نابسامانی‌های توزیع و تزریق واکسن را گسترده‌تر کند.