کلاب‌هاوس کمکی به رواج گفت‌وگو نمی‌کند

به گزارش خبرنگار سردبیر پرس، مدتی است فضای رسانه‌ای کشور تحت تأثیر یک اپلیکیشن جدید به نام clubhouse قرار گرفته است. موج این شبکه – هرچند که تاکنون حدوداً ۱۰ میلیون کاربر را به خود جذب کرده – سرتاسر جهان را درنوردیده است و بسیاری از چهره‌های شاخص چه در حوزه‌های علم و فناوری و چه در حوزه‌های سیاست و هنر به آن پیوسته‌اند.

کلاب هاوس از چند جهت ابزار متفاوتی نسبت به سایر شبکه‌های اجتماعی است. این شبکه اجتماعی فضایی را فراهم کرده که در آن هیچ خبری از متن، عکس و ویدئو نیست و تنها می‌توان در آن به صورت زنده گفت‌وگوی صوتی کرد. کاربران می‌توانند یک اتاق مجازی به مثابه سالن کنفرانسی برای خود ایجاد کرده و در آن صحبت کنند یا به اتاق‌های دیگران بپیوندند. البته در این اتاق‌ها گویا تعداد مشخصی از افراد می‌توانند صحبت کنند و بقیه باید گوش دهند و در مواقع لزوم می‌توانند اجازه حرف زدن بگیرند. این اپلیکیشن مکالمات و گفت‌وگوها را ضبط نمی‌کند.

درباره علت فراگیر شدن این اپلیکیشن با فرشاد مهدی پور، منتقد فرهنگی، روزنامه‌نگار و رئیس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو نشستیم. وی ادعای محبوبیت و گسترش این اپ را زیر سوال می‌برد. وی گفت: ادعای محبوبیت این اپ زیر سوال است. با چه اعداد و ارقامی محبوبیت این اپ را مطرح می‌کنند؟ این اپ یکسال پیش ایجاد شده و در بسیاری از کشورهای دنیا هم رشد کرده است، اما میزان این رشد چقدر بوده است؟ چند کاربر توانسته است به خود جذب کند؟ اکنون این اپ در کل دنیا حدود ۱۰ میلیون کاربر دارد که ۳ و نیم میلیون آن از طریق اپ‌استور دانلودش کرده‌اند.

مقیاس محبوبیت یک شبکه اجتماعی چیست؟

وی افزود: مساله محبوبیت این اپلیکیشن در ایران هم باید اثبات شود. فکر می‌کنم تعداد دانلود این اپ از اپ استور در ایران به چندصدهزار هم نمی‌رسد. با این اوصاف این ادعای محبوبیت بر چه اساسی مطرح شده است؟ نمی‌توان به سادگی گفت که این اپلیکیشن در ایران محبوب شده است. محبوبیت با چه مؤلفه‌های سنجیده می‌شود؟ مقیاس محبوب بودن چیست؟ اکنون در اینستاگرام حدود ۵۰ میلیون یوزر ایرانی فعالند. اینکه ما در برخی از رسانه‌ها و از زبان برخی در یک بازه زمانی فشرده اسم یک اپلیکیشن یا شبکه اجتماعی را می‌شنویم، آیا دلیلی بر محبوبیت است؟

آقایانی که در چند روز گذشته در فضای کلاب هاوس حضور پیدا کردند و این حضور توسط یک جریان خاص سیاسی برجسته شد، به همین میزان از گفت و شنود آزاد در تلویزیون و یا روزنامه‌ها تن در نمی‌دهند. اگر همین سوالات و انتقادات از آنها در پلتفرم دیگری مطرح شود، از آن فرار خواهند کرد

مهدی پور ادامه داد: اساساً این اپلیکیشن به دلیل محدودیت‌هایی که از نظر سخت افزاری دارد و صرفاً روی برخی از سخت افزارها حرکت می‌کند، نمی‌توان آن را فضای محبوبی در نظر گرفت. من گزارش‌هایی دیدم در برخی خبرگزاری‌ها دیدم با این مضمون که کلاب هاوس به شبکه محبوب ایرانی‌ها تبدیل شده است. روزنامه و خبرگزاری دولت هم تبلیغ این اپ را کرده‌اند. اما سوال اینجاست که این فرضیه چگونه اثبات می‌شود؟ حتی نسبت کاربران ما به نسبت کاربران جهانی این شبکه بسیار پایین است. چقدر دستگاه در ایران داریم که از نظر سخت افزاری می‌توانند این اپ را ساپورت کنند؟

این فعال رسانه‌ای در ادامه به نقد قابلیت‌هایی که در ایران به «کلاب هاوس» نسبت می‌دهند، پرداخت و گفت: با وجودیکه ادعای محبوبیت این شبکه زیرسوال است و همگان هم نمی‌توانند از آن بهره ببرند، اما نسبت‌های عجیب و غریبی به این اپ می‌دهند. نسبت‌هایی از این دست که ما به گفت‌وگو علاقه‌مندیم و این اپلیکیشن راه بسته شده گفت‌وگو را برای ما باز خواهد کرد و دیگر حرف‌هایی از این دست. بنابراین من ادعای محبوبیت این شبکه اجتماعی را در قیاس با سایر محبوب شده‌ها واقعی و صحیح نمی‌دانم.

کلاب‌هاوس در ایران زمان افت تولید رسانه مطرح شد

مهدی پور در بخش دیگری از این گفت‌وگو به بازه زمانی که کلاب هاوس در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در ایران مطرح شد، اشاره کرد: در تعطیلات نوروز امسال که یک بازه خنثای رسانه‌ای در ایران تلقی می‌شود، حرف‌هایی درباره این شبکه اجتماعی جدید زده شد. یعنی در عرض این ۱۰ روز نام این شبکه به گوش شما رسید. مثل بسیاری از موضوعاتی که در این بازه زمانی تعطیلات رشد کرده و بعد افت می‌کنند، ممکن است صحبت‌ها درباره این شبکه هم افت کند. البته من اکنون ارزیابی خاصی برای افت یا رشد این شبکه ندارم. حرف من این است که به خاطر ۱۰ روز عملکرد نمی‌توان گفت که رسانه‌ها دارند درباره این شبکه حرف می‌زنند.

وی اضافه کرد: در این مدت تعطیلی در هیچ جای دیگری محتوایی به اندازه محتوای تولید شده در کلاب هاوس نشده بود. دو یا سه وزیر و مقام ارشد دولتی در این اپلیکیشن حضور پیدا کردند و سوال و جوابی پیرامون حضور آنها شکل گرفت. آیا در این بازه زمانی در برنامه‌ها یا رسانه‌های دیگر کار مشابه‌ای انجام داده بودیم که بتوانیم بسنجیم که میزان توجه به آنها به نسبت کلاب هاوس چقدر بوده است؟ ساده‌تر ماجرا این است که یک فضای شبه رسانه‌ای در بازه زمانی تعطیلات که باقی رسانه‌ها فعالیتی نداشتند، محتوایی تولید کرده است و طبیعی است که نگاه‌ها در این بازه معطوف به این نهاد و فضای تولید محتوا باشد.

نویسنده کتاب «ما و مسائل فضای مجازی» در ادامه با اشاره به این نکته که دو هفته اول آغاز سال جدید در ایران فضای خنثی و سردی است، گفت: اگر در شرایط عادی چنین پدیده‌ای رخ داد، آنگاه می‌توان بررسی کرد که چرا رسانه‌ها به این پدیده و این موضوع پرداخته‌اند. در همین ایام یک مجری سابق صدا و سیما که سال‌ها بود دیگر در رسانه و در ردیف طرح شدن نبود، به هر دلیلی درگذشت. به دلیل اینکه در این ایام خبری با ارزش بالا تولید نمی‌شد، این درگذشت به عنوان یک خبر مورد توجه قرار گرفت. همانطور که گفتم در این دوره تعطیلات تولید خبر در ایران به صورت محدود صورت می‌گیرد و همین هم دلیلی است برای سر زبان‌ها افتادن کلاب هاوس.

کلاب هاوس: مروج گفت‌وگو یا راهی برای فرار از گفت‌وگو و پاسخگویی

مهدی پور در بخش دیگری از این گفت‌وگو به تأثیر مسئولان کشوری در مطرح شدن نام کلاب هاوس اشاره کرد: آقایانی که در چند روز گذشته در فضای کلاب هاوس حضور پیدا کردند و این حضور توسط یک جریان خاص سیاسی برجسته شد، به همین میزان از گفت و شنود آزاد در تلویزیون و یا روزنامه‌ها تن در نمی‌دهند. اگر همین سوالات و انتقادات از آنها در پلتفرم دیگری مطرح شود، از آن فرار خواهند کرد. این مسئولان با فرار از گفت‌وگو در رسانه‌های دیگر به پلتفرمی با تعداد محدودی کاربر آمدند که اتفاقاً هنگام حضور آنها از همین تعداد محدود نیز عده‌ای از کاربران حذف شده بودند.

نویسنده کتاب «تیتر یک: واژه‌نامه کاربردی روزنامه نگاران ایرانی» در ادامه در پاسخ به این سوال که «آیا کلاب هاوس می‌تواند باعث رواج گفت‌وگو در کشور شود؟» گفت: این مثلاً امکاناتی که ما داریم با اشتیاق درباره آنها صحبت می‌کنیم در فضای کلاب هاوس محدود می‌شود به پنج یا ۶ اتاق که در آن دارند درباره مسائل سیاسی و اجتماعی صحبت می‌کنند. از اینجا که فاصله بگیرید و وارد اتاق‌های دیگر شوید متوجه خواهید شد که هیچ گفت‌وگویی در این موضوعات صورت نمی‌گیرد و آنقدر مسائل و موضوعات گروه‌ها یا اتاق‌های دیگر نازل و بی‌کیفیت و مطالب غیراخلاقی است که من نمی‌دانم چرا برخی از دوستان به سادگی ادعا می‌کنند که ما داریم از کلاب هاوس برای رواج گفت‌وگو استفاده می‌کنیم؟ مگر صحبت پیرامون اینکه می‌خواهیم بازیگری را برای یک نقش جنسی انتخاب کنیم، اسمش گفت‌وگوست؟ باید میان گفت‌وگو و صحبت‌های متفرقه تفاوت قائل شد.

وی افزود: فارغ از تمام این مسائل، مگر مردم در این فضا حضور دارند که شما می‌خواهید از طریق آن گفت‌وگو را رواج دهید؟ چند درصد ایرانیان به سخت افزارها دسترسی دارند تا وارد این فضاها شوند؟ در توئیتر مگر چند میلیون ایرانی حضور دارند که از آنها به عنوان مردم یاد می‌کنیم؟ من با بکار بردن واژه مردم در این اپ‌ها به جای واژه یوزر، مشکل دارم. اینها کاربرند نه مردم.

مهدی پور ادامه داد: کلاب هاوس بجز محدودیت‌های سخت افزاری، محدودیت‌های رگولاتوری هم دارد. افراد نمی‌تواند خودشان وارد این اپ شوند باید حتماً شخص دیگری آنها را دعوت کند. یک چرخه کاملاً بسته برای ورود و خروج افراد وجود دارد. در همه گروه‌ها و اتاق‌ها هم یک ادمین وجود دارد که مدیریت می‌کند، مثلاً برخی صداها را قطع می‌کند و به برخی اجازه حرف زدن را داده و به برخی دیگر نمی‌دهد. مثل یک چت روم است. چت روم‌های تکستی بسیار در ایران و دیگر کشورها پربسامد بود. کلاب هاوس یک چت روم صوتی است اما با یک مدیریت از بالا به پایین شدیدتر از چت روم‌های متنی. بنابراین نمی‌توان گفت که این فضا و این شبکه اجتماعی قابلیت ایجاد یا رواج فرهنگ و فضای گفت‌وگویی را دارد. از این ذوق زدگی و اشتیاق فوق العاده باید پرهیز کرد.

کلاب هاوس فضایی تک بعدی دارد

مهدی پور در بخش دیگری از این گفت‌وگو در پاسخ به این سوال که «آیا مانند نگاهی که ترامپ به توئیتر داشت، هدف مسئولان از حضور در کلاب هاوس بی‌اعتنایی به رسانه‌های رسمی و جایگزینی آنها با اپلیکشین‌هایی مانند کلاب هاوس است؟» اشاره کرد: تاکنون که صرفاً دو سه نفر از مسئولان در این فضا حضور پیدا کردند و من بعید می‌دانم که این تعداد از جانب دولت افزایش پیدا کند. دیگر اینکه نباید توئیتر ترامپ و وضعیت توئیتر در آمریکا را با وضعیت یک اپلیکیشن محدود در ایران نباید قیاس کرد.

وی ادامه داد: توئیتر در آمریکا بیش از یک دهه است که به عنوان یک اپ پیامرسان یا به عنوان یک رسانه اجتماعی شناسایی شده و قابلیت‌های مهمی هم داشته است. باقی کاربران هم که از این رسانه بهره می‌بردند، سعی داشتند که به لوازم آن وفادار باشند. اما درباره کلاب هاوس یک فضای تک بعدی دارد، اینکه برخی بخواهند از آن به عنوان یک ابزار جدید در انتخابات و سایر اهداف سیاسی به کار ببرند، منتفی نیست. همین حالا هم رفتاری که جریان ضدانقلاب در چند روز گذشته پیگیری می‌کرد همین شکلی بود و تلاش کرد تا اجازه رشد کردن دیگر صداها در این فضا را ندهد.

نویسنده کتاب «زندگی دکمه بازگشت ندارد: درنگی در باب زندگی در عصر جدید» در ادامه با اشاره به این نکته که احتمالاً برخی مایلند که از کلاب هاوس بهره انتخاباتی ببرند، گفت: با تمام این اوصاف اما کلاب هاوس به اعتبار محدودیت‌های پروتکلی‌اش نمی‌تواند رشد کند، هرچند که ما در همه مقاطع پیش از انتخابات‌ها در ایران شاهد رشد سریع یک اپ یا پیامبرسان بوده‌ایم. حداقل از سال ۸۸ به بعد نمونه‌هایی را می‌توان ذکر کرد که در ایام پیش از انتخابات برای‌شان تبلیغاتی صورت می‌گرفت تا به عنوان ابزار انتخاباتی مورد استفاده قرار گیرند. حال اینکه کلاب هاوس هم می‌تواند چنین وضعیتی را ایجاد کند، به نظر من محل تردید است.