آسبادها، نماد معماری سنتی ایران و استفاده از انرژی پاک
ایرانیان از دیرباز انواع آسبادها را بر اساس شرایط اقلیمی که در آن می‌زیستند، برای آرد کردن گندم و سایر غلات و تهیه نان که یکی از مهم‌ترین غذا‌های روزانه‌شان به‌شمار می‌آمد، ساخته اند. هر چند که این سازه‌های کهن معماری ایرانی در گذشته نقش حیاتی در زندگی مردم داشته‌اند، امروزه با گسترش صنعت و تکنولوژی از رونق افتاده‌اند. با این حال ویژگی‌های معماری و فنی – مهندسی بسیار ارزشمندی در آنها نهفته‌است که می‌توانند به عنوان میراثی از دانش نیاکان در بهره‌برداری مناسب از اقلیم و شرایط محیطی به نسل‌های آینده معرفی گردند.
او افزود: از جمله پسران موسی بن شاکر خراسانی (سه برادر به نام‌های محمد، احمد، حسن) در سده سوم هجری قمری، زکریای رازی در ۲۵۱ تا ۳۱۳ هجری قمری، محمد کاتب خوارزمی در سده چهارم هجری قمری، محمد کرجی در ۴۲۰ هجری قمری، ابوعلی سینا در ۳۷۰ تا ۴۲۸ هجری قمری، ابوریحان بیرونی در ۳۶۲ تا ۴۴۲ هجری قمری، عمر خیام نیشابوری در ۴۹۳ تا ۵۱۷ هجری قمری، مظفر اسفزاری در ۴۳۷ تا ۵۴۵ هجری قمری، عبدالرحمن خازنی در سده ششم و محمد حافظ اصفهانی در سده نهم. دمشقی نیز در سال ۷۰۰ هجری قمری در کتاب نخبه الدهر آس‌باد‌های سیستان را شرح داده است.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی ادامه داد: احمدبن موسی ابن شاکر خراسانی مهندس برجسته‌ای بود که مهم‌ترین کتاب مکانیکی را در قرن سوم هجری قمری به نام کتاب الحیل تالیف کرد که یکی از برجسته‌ترین و تاثیرگذارترین کتاب‌های مکانیکی محسوب می‌شد. در این کتاب حدود ۱۰۰ دستگاه مکانیکی ابداعی از جمله “چرخ‌های بادی” توضیح داده شده و نزدیک به ۸۰ درصد طرح‌ها منعکس‌کننده انواع مختلف ظروف و ابزار و سیستم‌های ساده و پیچیده‌ای هستند که با هوا و مایعات کنترل می‌شود. به احتمال زیاد منظور از چرخ بادی “آسباد” بوده، سیستمی که در برخی از نواحی بادخیز و کم باران ایران از لوازم اصلی چرخه حیات بوده یا به تعبیری “چرخ زندگی” محسوب می‌شده است.
لباف خانیکی بیان کرد: بیشتر نویسندگان جدید تاریخ تکنولوژی از جمله “جوزف نیدهام” و “رابرت فوریز” در مورد پیدایش آسیای بادی (آسباد) در ایران اتفاق نظر دارند. این اختراع ایرانی‌ها که در ابتدا در ایران و افغانستان کاربرد داشت، در قرن ششم به سراسر سرزمین‌های اسلامی و حتی خاور دور راه یافت، اما نخستین نوشته‌ای که در آن از آسیای‌بادی نام برده شده، کتاب هندی قدیمی به نام “آرتا ساسترای کنتیلیا است که حدود ۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح نوشته شده است. اگرچه سندی مکتوب دال بر وجود آس باد در ایران دیده نشده اما دلیل بر نبودش نیست. بی‌تردید در دوران تاریخی در ایران از آسباد استفاده می‌شده، زیرا در صدر اسلام آسباد سازه‌ای شناخته شده بوده است.
او تصریح کرد: از اوایل دوران اسلامی در نوشته‌های مورخان به صراحت در باره “آسباد” بحث شده است. مسعودی در حدود سال ۳۴۵ هجری قمری از قول طبری نوشته است عمر خلیفه دوم مسلمین از یک برده ایرانی به نام ابولولو پرسید شنیده‌ام که تو به خود بالیده و گفته‌ای که می‌توانی آسیایی بسازی که با باد حرکت کند. ابولولو جواب داد به خدا سوگند آسیایی بسازم که همه دنیا درباره آن سخن گویند.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی تاکید کرد: بر اساس نوشته مسعودی در هیچ نقطه جهان بیشتر از سیستان از باد استفاده نمی‌کنند. گویا استفاده از باد در سیستان به دو منظور بوده است. هم آسبادها را به گردش در می‌آورده و هم با استفاده از انرژی باد، آب از رودخانه بالا می‌کشیدند. استخری نیز در سال ۳۴۱ هجری قمری از باد‌های شدیدی در سیستان یاد کرده که آسیا‌هایی را می‌چرخانیده است. قزوینی متوفی ۶۸۲ هجری قمری در ضمن توصیف سیستان یادآور شده است در آنجا باد هیچگاه آرام ندارد و بنابراین به اتکای این باد آسیا‌هایی برپا شده و آنها همه غله خود را با این آسیا‌ها آرد میکنند. آنجا سرزمین گرمی است و آسیا‌هایی دارد که وابسته به باد است.
لباف خانیکی اظهار کرد: البته می‌دانیم که آسبادها منحصر به سیستان نبودند و در جا‌های دیگری هم که وزش باد زیاد بوده مردم از انرژی باد استفاده می‌کردند که معمول‌ترین استفاده در آسبادها بوده است.
او افزود: آن مناطق که عمدتا در نیمه شرقی ایران قرار داشتند، در معرض باد‌هایی بودند که از کوه‌های “بابا” در افغانستان و هندوکش برمی‌خاستند و شتابان به سمت کویر لوت و دشت کویر می‌شتافتند و در مسیر خود در مناطقی همچون خواف، نهبندان و سیستان به مبتکران و اندیشمندان امکان می‌دادند که “آس باد” بسازند.
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : ۰