نگاهی به یک نمایشگاه هنری قرآنی/ مسؤولیتی که امید را زنده می‌کند

به گزارش خبرنگار سردبیر پرس، هنرهای سنتی به ویژه خوشنویسی، هنری نیست که هنرمند در آن ظرف چند سال بتواند به درجه استادی برسد و این مهم دهه‌ها طول می‌کشد اما در کشورمان ایران، هنرمندانی داریم که تمام عمر خود را صرف هنری کرده‌اند که نتیجه آن می‌تواند کتابت کلمات نورانی قرآن مجید باشد. امروزه آیات قرآن کریم به عنوان یکی از محورهای اصلی در خوشنویسی به کار می‌رود و در میان خوشنویسان کمتر کسی را می‌توان یافت که بخشی از قرآن کریم یا تمام آن را در قالب‌های گوناگون ترسیم نکرده باشد. خط خوش و خوشنویسی هنری است که همیشه توأمان با قرآن بوده است و یکی از والاترین هنرهای قرآنی به حساب می‌آید، همچنان که از پیامبر رحمت نقل شده است: «هر کس آیه بسم الله الرحمن الرحیم را برای بزرگداشت خداوند به خطی خوش بنویسد، بخشیده خواهد شد.» (منیه المرید، ص ۳۵۱)
در ابتدای جریان نگارش قرآن، تنها خط مورد استفاده «خط کوفی» بود اما به تدریج و با ورود اقوام مختلف با فرهنگ‌ها و خط‌های متفاوت، تنوعی در تعداد و انواع خط قرآنی به وجود آمد و امروزه قرآن کریم با خطوط «نسخ»، «نستعلیق»، «ثلث»، «ریحان»، «معلی» و … به نگارش در می‌آید. علاوه بر نگارش مرسوم قرآن بر روی کاغذ که به صورت کتاب و جزوه عرضه می‌شود، نگارش قرآن روی سنگ، چوب، شیشه و اشیای دیگر و نیز ساخت تابلوهای قرآنی با آمیزه ای از هنرهای گوناگون چون «تذهیب»، «نگارگری»، «معرق کاری»، «منبت کاری» و … هم در جامعه هنری ما مرسوم شده است.

تاثیرات یک نمایشگاه تخصصی بر رشد هنرهای قرآنی
در میان برگزاری نمایشگاه‌های مختلف هنری که برگزار می‌شوند، کمتر پیش آمده توجهی ویژه به خوشنویسی و به ویژه خوشنویسی قرآنی شود. البته برگزاری نمایشگاه‌های سالانه قرآن کریم که در ماه مبارک رمضان برگزار می‌شوند، محملی برای گردهمایی هنرمندان قرآنی در کنار ناشران و نمایش برخی آثار آن هنرمندان است اما آن نمایشگاه‌ها به صورت ویژه نتوانسته اند از ظرفیت هنرهای قرآنی استفاده کنند.
یدالله کابلی هنرمند و استاد پیشکسوت خوشنویسی با اشاره به برگزاری نخستین دوره‌های نمایشگاه‌های قرآن، گفت: در آن سال‌ها در اولین و دومین دوره برگزاری نمایشگاه قرآن شاهد آن بودیم که این نمایشگاه با محوریت خط و خوشنویسی برگزار می‌شد اما کم کم در دوره‌های بعد صور قرآنی و فروشگاه‌های نشر قرآن افزوده شدند و در نهایت کار به جایی رسید که خط و خوشنویسی کنار گذاشته شد.
جسته و گریخته نمایشگاه‌هایی با عناوین «تذهیب و هنرهای قرآنی» نیز در مراکز دانشگاهی همچون بنیاد ایرانشناسی برگزار می‌شود اما همگی اصل مطلب را در نمایشی کامل و جذاب ادا نمی‌کنند. شاید بتوان گفت نمایشگاه «روایت باران» که ۳۱ فروردین ماه در فرهنگسرای نیاوران آغاز به کار کرد، یکی از منحصربه فردترین نمایشگاه‌های مبتنی بر هنر قرآنی؛ خوشنویسی سنتی باشد و می‌توان نمونه‌ای جذاب از جلوه‌های هنرهای قرآنی را در این نمایشگاه مشاهده کرد؛ نمایشگاهی که متشکل از آثار قدیمی و جدید از هنرمندان به‌نام و بزرگ خوشنویس و خطاط در کنار هنرمندان جوان و کاربلد این حوزه است.

غلامحسین امیرخانی، محمد سلحشور، یدالله کابلی، علی‌اشرف صندوق‌آبادی، محمدعلی گرجستانی، علیرضا کدخدایی، عبدالصمد صمدی، محمد علی قربانی، رضا مافی، علیرضا اسکندری، مجتبی سبزه، احمد پیله‌چی، فتحعلی واشقانی فراهانی، احمد شفیعی‌ها، رسول مرادی، غلامرضا راهپیما، ذبیح‌الله لولوئی‌مهر، عارف براتی، علی تَن، عبدالحسین قزوینی، علی‌اکبر پگاه، سیدرسول آقامیری، سمیه ولیان، مهرک عبدالصالحی، زهرا عینک‌زاده، هادی هنردوست، فرشته احمدی، فاطمه نظری، مریم فیض‌پور، طاهره الله دادیان، محمد ارزگانی، محمدجواد شکوهی‌فر، پیمان پیروی، برنا فرخ‌نسب، مرضیه منیری، حسین بدیعی نامقی، الهام دهقان، مریم مرتضایی، هومان بابا اولادی، سمیه جوادیان، جواد لنگری، مجتبی ابراهیمی، سید مرتضی جعفری، اسماعیل نبهانی، خسرو شیرچی، افسانه زهری، کوروش مظفربیگی، ابوالفضل خزاعی، محمد خزاعی، خدیجه فلاحی، پیمان سادات نژاد، محمد مدعالی، علیرضا زندی، رقیه ترکمن‌ها، پیمان پیروی، مجید رجایی، محمدصادق احدپور، سیف‌الله مجیدی، مصطفی، عزیزاللهی، سحر فرید، گوهر همایی، زهرا میرزایی، علی مهری، اعظم علیزاده نیک، شهربانو نجفی، مینا موسوی، فرامرز تیمور نژاد، معصومه بختیاری، نیما حسن پور، زهرا باقرنژاد، زهرا عظیمی، علی گنجی، وحید احمدزاده، صفر نورزاده، علی قربانی حکیم، علیرضا قندالی، پوریا منصورزاده، نرگس بیگ‌مرادی، غلامرضا سپهری، ازهار شرکا، عبدالله کلهری، رضا ظریفیان، مصطفی تاجیان، نفیسه تقوی، مسعود سعادت، کمال سلیمانیان، سمیرا بصیری‌کیا، رضا زدوار، نسیبه هادی‌پور، زهرا حاج ابراهیمی، نوشین شمع‌ریز، انسیه ادیب، ساناز راجی، حکیمه یزدان‌پرست، احمد ابوطالبیان، غفار قنبرپور، غلامرضا یادگار، سیدعلی فخاری، محسن میرحسینی، مهرناز قربان‌پور، مهرناز قربان‌پور، فاطمه کاظمی، بهادر پگاه، میرحیدر موسوی، حمید احمدی، علی آقا حسینی، رضا مقدم، اعظم ابهرچایی، طیبه ارزندریانی، افسانه شهبازی، محمود رحیمی عهد، حسین غلامی و سهیلا لشگری، هنرمندانی هستند که آثارشان توسط شورای هنری نگارخانه ترانه باران که به صورت تخصصی به هنرهای قرآنی به ویژه خوشنویسی می‌پردازد، انتخاب شده است.
فراخوان دریافت آثار این نمایشگاه، دی ماه ۱۴۰۲ اعلام شد. بعد از آن، ۲ نشست شورای هنری و انتخاب آثار نمایشگاه «روایت باران» برگزار و در نهایت نیز ۳۱ فروردین ماه ۱۴۰۳ نمایشگاه، افتتاح شد.

در این نمایشگاه، آثار قرآنی در بخش‌های کتابت، قطعه، سطر، حجم، چلیپا، خط نقاشی، حجم و … در ۲ بخش هنرمندان معاصر و بخش قدما به نمایش درآمده است. در نیم طبقه فوقانی گالری اصلی فرهنگسرای نیاوران، مجموعه‌ای از آثار تاریخی نمایش داده شده که از آن جمله می‌توان به خط کوفی دوران اولیه اسلامی و خطوطی با قدمت قرن دوم و سوم هجری اشاره کرد. همچنین از دوره قاجار نیز چندین اثر در معرض دید عموم گذاشته شده است. در میان آثار، برخی آثار خط نقاشی و سیاه مشق رضا مافی نیز دیده می‌شوند که خوشنویسی سنتی را با شیوه‌های نقاشی مدرن تلفیق کرده بود.
لزوم حمایت عملی‌تر دولت از هنرهای قرآنی
نمایشگاه هنرهای قرآنی «روایت باران» اولین قدم از جریانی است که در بخش خصوصی انجام می‌شود و ارزشمند است که قطعاً باید تقویت شود. بر اساس گفته صاحب‌نظران دینی و هنری، اگر بخواهیم فرهنگ قرآنی در جامعه همه‌گیر شود باید با زبان هنر آن را نشر داد، چون بسیار نافذتر است و جلوه‌های بهتر و تأثیرگذارتر دارد. در واقع اگر قرآن و مفاهیم قرآنی با زبان و شیوه هنرمندانه ارائه شود، قطعاً تأثیر به‌سزایی دارد که باید از سوی مراکز فرهنگی و هنری ذیربط مورد حمایت قرار گیرد. اختصاص بخش کوچکی از بودجه سازمان‌ها و نهادها به خرید آثار هنری و آثار قرآنی، یکی از راه‌های حمایتی در این عرصه خواهد بود اما این طرح برای اجرایی شدن فراز و فرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته است.
همچنان که علی اشرف صندوق آبادی هنرمند باسابقه خوشنویس در این مورد گفت: وقتی قانون شود که درصدی از بودجه یک سازمان به خرید آثار هنری اختصاص پیدا کند اما خریدی نبینیم، مشکل از مدیریت آن است؛ یعنی وقتی هیچ خریدی جدی انجام نشده به نظرم مشکل مدیریتی است و بهتر است دولت، دست کارآفرینان را باز بگذارد.
به گفته صندوق آبادی که عضو شورای نمایشگاه «روایت باران» است، نگاه در این نمایشگاه این است که دولت، حمایتی عملی‌تر را ایفا کند تا بتوانیم از هنرمندانی که فعال هستند، حمایت بیشتری کنیم.

چطور به حضور هنرمندان قرآنی امید داشته باشیم؟
نکته مهم بعدی، توجه تخصصی به آثار هنری قرآنی چه در بعد فرهنگی و چه در بعد اقتصادی است که بیش از گذشته جلوه‌گر شده است و در این عرصه باید هنرمندانی که در عرصه هنرهای قرآنی فعالیت می‌کنند، دیده و به جامعه ملی و بین المللی معرفی شوند که این روند، مسؤولیت متولیان امر همچون وزیر فرهنگی و ارشاد اسلامی، مدیرعامل صندوق اعتباری هنر و دیگر مدیران مسؤول ذیربط را بیشتر می‌کند. اگر اکنون به هنرمندان فعال در عرصه کتابت و هنرهای قرآنی توجه نداشته باشیم، با توجه به شرایط جامعه و وضعیت اقتصاد هنر چگونه می‌توانیم چند سال دیگر به حضور و فعالیت این هنرمندان در زمینه قرآن امید داشته باشیم؟ شاید کم کم هنرهای قرآنی که حتماً مهمترین منبع اقتصاد فرهنگی کشورمان محسوب می‌شود، با کم توجهی به سمت کمرنگ شدن پیش رود. توجه به اقتصاد و سرمایه گذاری در این حوزه در توسعه و ترویج هنرهای قرآنی تأثیر مستقیم و به‌سزایی دارد؛ همچنان که نمی‌توان از این مهم چشم پوشی کرد که نسخ خطی قرآن این قابلیت را دارند که رکورد فروش آثار را در اکسپوها و حراجی‌ها جابه‌جا کنند.

منبع : مهر نیوز