ناکارآمدی آشکار در طراحی سوالات آزمون تیزهوشان و المپیادها

هامون سبطی دبیر کارگروه آموزش دیدبان عدالت و شفافیت و کارشناس حوزه آموزش و پرورش در گفتگو با خبرنگار سردبیر پرس با اعلام این خبر که دیدبان عدالت و شفافیت دو نامه نگاشته است که برای سازمان بازرسی کشور نیز ارسال خواهد شد، در خصوص محتوای این نامه‌ها گفت: این سال‌ها شاهد هستیم تخلف‌هایی در آزمون‌های المپیاد و مدارس سمپاد رخ می‌دهد که بسیار عجیب و دور از ذهن است.
وی ادامه داد: مرکز استعدادهای درخشان و سازمان آموزش و پرورش کودکان استثنایی، دو سوی یک طیف هستند که به نظر می‌رسد متولیان آموزش و پرورش تفاوتی میان این دو قائل نیستند. در سال ۹۷ شاهد بودیم که طراحی سئوالات ورودی آزمون استعدادهای درخشان را به متولیان مدارس کودکان استثنایی سپرده‌اند که وظیفه‌شان مراقبت از عزیزان دچار کم‌توانی ذهنی و توانخواهان است که آنها را به حداقل توانایی‌های لازم برای زندگی سالم در جامعه برسانند. در این سال‌ها مرکز استعدادهای درخشان به یک اداره ناکارآمد تنزل داده شده است.
سبطی افزود: در نهایت در سال ۹۷ در دفترچه سوالات آزمون تیزهوشان ۶۰ سوال را عیناً همان سوالات آزمون ریون که ۸۰ سال از طراحی‌اش می‌گذرد و در همه سایت‌های داخلی و خارجی پاسخنامه آن وجود دارد، قرار دادند که این رسوایی ملی به بار آورد اما به نظر می‌رسد متولیان آموزش و پرورش در این سال‌ها حساسیت خود را نسبت به چنین رسوایی‌هایی از دست داده‌اند و حالا کسانی که از طریق همان آزمون غیرعادلانه و تقلبی وارد متوسطه اول سمپاد شده‌اند، قرار است بدون شرکت در آزمون استاندارد، اجازه ورود به مقطع متوسطه دوم مدارس سمپاد را داشته باشند. اینجا دیگر بحث ناعدالتی در اولویت نیست بلکه این یک آسیب بنیادی به ساختارهای پیشرفت کشور وارد می‌کند و نخبگانش درواقع نه کشف می‌شوند و نه به امکاناتی که قرار است در اختیارشان قرار گیرد، می‌رسند بنابراین به شدت سرخورده شده و در نهایت مهاجرت خواهند کرد.
اگر مروری به سئوال‌های سال‌های اخیر المپیادها و تیزهوشان داشته باشیم، کپی‌پیست سئوالات به شکل باورنکردنی، عمیق و تأسف‌برانگیز است که لازم است سازمان بازرسی و دادستانی وارد قضیه شوند تا با متخلفان که به شکل جریانی منسجم قصد آسیب رساندن به بدنه نخبگان کشور را دارند در صورت اثبات جرم، برخورد شود
دبیر کارگروه آموزش دیدبان عدالت و شفافیت در ادامه با اشاره به اینکه سازمانی که برای پرورش نخبگان تشکیل شده طی سال‌های اخیر تبدیل به سازمانی برای سرخوردگی و اعتراض نخبگان شده است، گفت: این موارد فقط مربوط به طراحی آزمون سمپاد نیست، هزینه زیادی صرف می‌شود تا المپیادها و آزمون‌های تیزهوشان طراحی شوند. افرادی به کشورهای اروپایی اعزام می‌شوند و دستاورد سفر آنها می‌شود گاهی آوردن سئوالاتی ست که برای آزمون‌های داخلی قرار است «کپی پیست» شود. اگر مروری به سئوال‌های سال‌های اخیر المپیادها و تیزهوشان داشته باشیم، کپی‌پیست سئوالات به شکل باورنکردنی، عمیق و تأسف‌برانگیز است که لازم است سازمان بازرسی و دادستانی وارد قضیه شوند تا با متخلفان که به شکل جریانی منسجم قصد آسیب رساندن به بدنه نخبگان کشور را دارند در صورت اثبات جرم، برخورد شود. ایران برای پیشرفت و رسیدن به جایگاه سزاوار خود در منطقه و جهان نیازمند نخبگان خود است.
وی با اشاره به اینکه تخلفات سال‌های اخیر در این آزمون‌ها لیست شده است، گفت: مسئله آن است که حتی وقتی وزرای آموزش و پرورش عوض شدند، این شیوه متقلبانه سر جای خود باقی ماند. به طور مثال در سال ۹۹، ۱۰ سئوال آزمون تیزهوشان عیناً کپی از یک کتاب مربوط به همین آزمون‌ها در بازار بود. این مسئله باعث شد که موسسه انتشاراتی مربوط، در مقدمه کتابش یک پاراگراف بلندبالا بنویسد که «منبع سوالات آزمون ورودی تیزهوشان، کتاب‌های ما است» که این یک مورد نوظهور و باورنشدنی است.
دبیر کارگروه آموزش دیده بان عدالت و شفافیت در پاسخ به این سئوال که به نظر می‌رسد از زمانی که صحبت از حذف مدارس سمپاد پیش آمد، چنین اتفاقاتی شدت گرفت. آیا ممکن است همان جریان در بدنه سازمان تیزهوشان با تضعیف این موارد به دنبال حذف مدارس باشد؟ گفت: بله از زمان دولت یازدهم که صحبت از حذف مدارس سمپاد شد، به دلایلی جریانی در حال نابود کردن سمپاد است. در حال حاضر، ما به جای آنکه در یک کلان شهر یک یا دو یک مدرسه تیزهوشان داشته باشیم، ۱۰ مدرسه با این نام داریم، البته خوشبختانه در کشور آنقدر دانش‌آموز درس‌خوان و جویای علم داریم که این مدارس پر شود و در میانشان افرادی بدرخشند ولی این مسئله به دلیل مدیریت اولیای امر نبوده است بلکه حاصل فرهنگ علم اندوزی در ایران و تلاش و زحمات دانش‌آموزان و خانواده‌شان است.
وی ادامه داد: نکته‌ای که ما به آن معترضیم، اُفت کیفیت برگزاری آزمون‌ها است که اسنادش موجود است و در المپیادها هم این اتفاق می‌افتد. سئوال المپیادهای خارجی که در دسترس دانش‌آموزان ایرانی هم است، به عنوان سئوال المپیاد طرح می‌شود. مثال دیگر آن است که در یکی از سئوالات تیزهوشان در سالهای اخیر، از کتابی از بازار، سئوالی عیناً کپی شده بود، درباره جای‌گذاری دوربین‌های امنیتی. نکته باورنکردنی‌تر آن بود که این سئوال یک پاراگراف توضیح داشت که بنا به آن توضیح جواب سه سئوال باید داده می‌شد. طراحان یکی از سئوال‌ها را انتخاب کردند و بدون گنجاندن آن پاراگراف توضیحی، در سئوال‌های تیزهوشان آوردند. یعنی به این نتیجه باید برسیم کسانی که متولیان آزمون‌های تیزهوشان و المپیاد هستند، خودشان بهره‌ای از نخبه بودن نبرده‌اند و حتی در تقلب هم توانایی ندارند.
سبطی اظهار داشت: نکته دیگر آن است که شاهد اُفت سئوال‌های المپیادها هستیم. در درسی مثل ادبیات که گل سرسبد فرهنگ ایرانی اسلامی ماست و در دنیا ما را به آن می‌شناسند، سئوالات به صورت تأسف‌باری به سئوالات دانشی تبدیل می‌شود درحالی‌که قرار است در این المپیاد به دنبال شاعران، ادیبان و نویسندگان آینده باشیم اما سئوالات دانشی و حافظه‌محور شده است. کتاب‌های درسی رفرنس المپیاد ادبیات شده‌اند و این نشان می‌دهد که این سازمان هیچ تفاوتی بین المپیاد و امتحانات نهایی قائل نیست و یک بحران مدیریت بینشی دارد.
دبیر کارگروه آموزش دیدبان عدالت و شفافیت افزود: یکی دیگر از مشکلات در بحث استعدادهای درخشان این است که ما نمی‌توانیم در کلاس‌هایی که انتظار داریم افرادی بسیار تیزهوش مثل ابن‌سیناهای امروز حضور دارند، کسانی بیایند درس بدهند که از نظر قوای ذهنی در حد این افراد نیستند، یعنی وقتی در مدارس تیزهوشان به دنبال نوابغ هستیم، اداره آن هم باید به افراد نخبه سپرده شود.
وی در ادامه با اشاره به مشکل دیگر المپیادها گفت: کلاس‌های آمادگی برای المپیادها و رانت‌هایی که از آن گزارش شده، مشکل دیگر المپیادها است که گویی اگر کسی سر کلاس فلان استاد برود، با سئوال‌هایی مواجه می‌شود که پیشتر شبیه آنها را حل کرده است.
سبطی در پایان با اشاره به اینکه ما نیازمند تحول اساسی در آموزش و پرورش نخبگانی هستیم، گفت: این یک برنامه بیست ساله می‌خواهد اما شاید یکی از اولویت‌های وزیر آموزش و پرورش دولت بعدی، سامان دادن به این وضعیت باشد.