چالش نگاه صفر و صدی به تمام مدارس در موضوع بازگشایی

سردبیر پرس – گروه جامعه: حالا چند وقتی است آمار مرگ و میرهای ناشی از کرونا به زیر ۱۰۰ نفر در روز رسیده است و در مقایسه با روزهایی که این عدد به ۵۰۰ نزدیک می‌شد و در کنار آمار ابتلای روزانه و کاهش آن در روزهای اخیر، یعنی کنترل نسبی این پاندمی در کشورمان. با این‌همه مسئولان ستاد ملی مقابله با کرونا مدام نگرانی خود را از درگیر شدن با موج چهارم کرونا در بهمن و اسفند در صورت جدی نگرفتن پروتکل‌ها و محدودیت‌ها ابراز می‌کنند. در دنیا نیز واکسیناسیون آغاز شده است و احتمال اینکه در ماه‌های آتی برخی فعالیت‌های روزمره زندگی به حالت عادی‌تری در بیاید بیشتر است. یکی از آن فعالیت‌ها که بیشترین تأثیر را از کرونا گرفت، آموزش و بازگشایی مدارس بود.
در بسیاری از نقاط دنیا بارها مدارس باز شدند و بعد از شیوع و شدت گرفتن کرونا بسته شدند. سیاست‌ها نیز در دنیا در قبال این موضوع یکسان نبود. خیلی از کشورها آخرین جایی که تعطیل می‌کردند مدارس بود و خیلی از کشورها عملاً آموزش مجازی را جایگزین کردند. در هر صورت آنچه مسلم است این است که دنیا نمی‌تواند از بار این اعتراف شانه خالی کند که در مواجهه با کرونا آموزش بزرگترین چالش اگر نبود، یکی از مهمترین چالش‌ها بود.
در کشورمان نیز به تبع این موضوع از ابتدای شیوع کرونا دچار چالش‌های بسیاری شد. هر چند مسئولان آموزش و پرورش خیلی زود آموزش مجازی را راه انداختند و در کنار آن آموزش تلویزیونی را و حتی کمی بعدتر شبکه شاد را برای ارائه یکسان آموزش‌ها از طریق یک اپلیکیشن مخصوص آموزش راه انداختند اما هیچکدام از این مسیرها بدون چالش نبود.
آموزش‌های مجازی خانواده‌ها را راضی نمی‌کند و آنها کم کم نگران عدم ارتباط فرزندانشان با این دنیای جدید شدند، فاصله گرفتن بچه‌ها از یکدیگر چالش دیگر این حوزه بود و آموزش‌های تلویزیونی که گرچه از ابتدای راه اندازی با رشد کیفیت رو به رو شد اما همچنان تا ایده آل یک آموزش تمام قد و جذاب رسانه‌ای فاصله دارد و غیرتعاملی بودن هم مزید بر علت شد تا بیشتر در مناطق دور افتاده این آموزش‌ها مورد استقبال قرار بگیرد. آموزش از طریق شبکه شاد نیز داستان‌های خود را داشت، از مشکلات در ورود کاربران تا کندی سیستم و امکانات محدود زیرساختی مثل دانلود فایل و… که برخی از آنها به مرور رفع شد اما همچنان دانش آموزان و معلمان گلایه‌هایی از این سامانه دارند و بیشتر ترجیح می‌دهند در پیام رسانی دیگر فعالیت کلاسی را پیگیری شود که خود همین هم داستان‌های دیگری دارد از جمله دسترسی دانش آموزان به پیام رسان ها و بعضاً فیلتر شکن‌ها! به اینها اضافه کنید هزینه‌های استفاده از اینترنت که به خانواده‌ها اضافه شده است و از سوی دیگر تهیه تلفن‌های هوشمند که تا همین امروز هم خیرین برای تهیه آنها و در اختیار دانش آموزان قرار دادن، فعال هستند اما این موضوع هم فراز و نشیب‌های خود را طی یک سال گذشته طی کرده است.
اما شاید بزرگترین چالشی که بارها از آغاز شیوع کرونا آموزش و پرورش را وارد مسیر چالش جدی اولیا و مربیان کرده است بازه‌هایی است که حرف‌ها و تصمیم‌هایی درباره بازگشایی مدارس گرفته می‌شود.
اولین بازگشایی مدارس بعد از کرونا؛ اردیبهشت
اولین بار در اردیبهشت بود که اعلام شد مدارس در پایان سال تحصیلی قبل برای مراجعه دانش آموزان جهت رفع اشکال بازگشایی می‌شوند و حضور در مدارس اجباری نیست. در آن زمان اعلام شد نزدیک به ۱۵ درصد دانش آموزان در آن ایام به مدارس مراجعه کردند. هر چند دانش آموزان روستایی و عشایری که یا کرونا کمتر به محل زندگی آنها رفته بود و یا میزان دسترسی آنها به آموزش‌های مجازی کمتر بود بیشترین استقبال کنندگان از این موضوع بودند. از سوی دیگر آن بازگشایی چندان هم محل بحث نشد چرا که بیشتر سال تحصیلی قبل گذشته بود تا به کرونا رسیدیم و دروس کمی در زمان کرونا از طریق آموزش مجازی تدریس شد.
چالش‌های برگزاری امتحانات حضوری پایه نهم در خرداد
اما در خردادماه برگزاری حضوری امتحانات نهایی و پایه نهم به صورت اجباری و حضوری اولین محل رویارویی ذی نفعان آموزش و پرورش با هم بود. امتحانات نهایی امکان غیرحضوری برگزار شدنش نبود اما خیلی‌ها معتقد بودند اصرار به برگزاری حضوری امتحانات پایه نهم در آن شرایط که ترس از کرونا نیز تازه بود، زیاده روی است اما آموزش و پرورش به دلیل اینکه آن نمرات در تعیین سرنوشت انتخاب رشته دوره دوم متوسطه دانش آموزان اثرگذار است بر آن تاکید داشتند. در همان زمان اولین مساله جدی بر سر اینکه برخی مدارس در پایه‌هایی غیر از نهم و دوازدهم نیز دانش آموزان را برای امتحانات اجباری حضوری به مدرسه خوانده‌اند، مطرح شد و در گزارش‌های متعددی به آن پرداخته شد که آموزش و پرورش در این زمینه راه را برای اعتراض اولیا از مدرسه باز گذاشت. از سوی دیگر از ابتدا وزیر آموزش و پرورش تاکید داشت مدارس پروتکل‌های بهداشتی را رعایت می‌کنند و بازگشایی مدارس تأثیری در شدت شیوع کرونا ندارد و در نهایت اولیا بر رعایت این شیوه نامه‌ها نظارت کنند؛ شیوه نامه‌های بهداشتی که از روز اول چندان هم تغییر نکرد، درباره میزان هزینه کرد بودجه آن اطلاع رسانی کافی نشد و خیلی از مدارس بارها اعلام کردند از این بودجه چیزی ندیده‌اند و حتی برای تهیه وسایل مورد نیاز بهداشتی از اولیا هزینه دریافت کردند. تهیه ماسک هم که از ابتدا بر عهده والدین بود.
کش و قوس‌های روزهای آغاز سال تحصیلی در شهریور
همه اینها گذشت تا به شهریور ماه رسیدیم. شهریور ۹۹ که توانست تابوی بازگشایی مدارس در اول مهرماه را بشکند و ۱۵ روز زودتر بازگشایی رسمی مدارس کلید بخورد. این بار اما زمانی بود که بر عکس اردیبهشت و خرداد، شیوع کرونا در کشور نگران کننده بود و هشدارهایی برای ورود به پیک سوم به گوش می‌رسید. اما وزیر آموزش و پرورش در یک هفته به صورت مستمر تاکید بر این داشت که مدارس حتماً در تمام کشور بازگشایی می‌شود و تاکید آموزش و پرورش بر حضور دانش آموزان است که باعث شد مدارس نیز حداکثر فشار را به خانواده‌ها برای حضور در روز بازگشایی مدارس بیاورند و اولیا نیز که از آموزش مجازی به تنگ آمده بودند این بار به نسبت بیشتری با این تصمیم همراه شدند.
در شهریور وزیر آموزش و پرورش در یک هفته به صورت مستمر تاکید بر این داشت که مدارس حتماً در تمام کشور بازگشایی می‌شود و تاکید آموزش و پرورش بر حضور دانش آموزان است که باعث شد مدارس نیز حداکثر فشار را به خانواده‌ها برای حضور در روز بازگشایی مدارس بیاورند و اولیا نیز که از آموزش مجازی به تنگ آمده بودند این بار به نسبت بیشتری با این تصمیم همراه شدند
هر چند زمان حضور در مدارس محدود بود و دانش آموزان گروه بندی شدند. باز هم دیری نگذشت که وزیر آموزش و پرورش تاکید خود را بر عدم اجبار حضور دانش آموزان گذاشت. تصاویر و گزارش‌هایی از عدم رعایت پروتکل‌ها در بسیاری از مدارس و اینکه دانش آموزان و معلمان به قدر کافی برای رعایت این پروتکل‌ها آموزش ندیده‌اند منتشر شد. باز هم گلایه مدارس از در اختیار نداشتن وسایل ضدعفونی به قدر کافی و اعتراض خانواده‌ها به عدم برنامه ریزی برای رفت و آمد بچه‌ها به مدرسه و خطرناک شدن شدت شیوع کرونا در کشور و اعمال محدودیت‌ها عملاً مدارس را به صورت کامل به تعطیلی کشاند و بار دیگر صفر تا صد آموزش‌ها به دنیای مجازی رفت.
بسته شدن کامل مدارس به دنبال اعمال محدودیت‌ها
بار دیگر در دی ماه موضوع امتحانات و برگزاری حضوری یا مجازی آنها مطرح شد. در نهایت به جز امتحانات نهایی همه امتحانات غیرحضوری شد و حتی در خصوص ارزشیابی دروس عملی هنرستان‌ها و پایه اولی‌ها نیز تجدید نظر شد تا آنکه بار دیگر وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد که رایزنی‌ها صورت گرفته است و از اول بهمن ماه بار دیگر مدارس باز خواهند شد. اعلام شد حضور پایه‌های اول و دوم در مدارس اجباری است و کادر مدرسه حتماً باید در مدرسه حضور پیدا کنند. همین صحبت‌ها باعث شد مدارسی که معلمانش هم خسته از آموزش‌های مجازی بودند و با گذشت ۴ ماه از شروع سال تحصیلی این حس را داشتند که یادگیری در سطح قابل انتظاری رخ نمی‌دهد و نگرانی برای یادگیری وجود دارد شروع کنند به وارد کردن فشار به خانواده‌ها برای حضور دانش آموزان در مدرسه و تعطیلی آموزش‌های مجازی.
کدام مقام حضور پایه اولی‌ها و دومی‌ها را تأیید کرده بود؟
۲۱ دی بود که وزیر آموزش و پرورش بابیان تصمیم اول ستاد ملی کرونا گفت: از ابتدای بهمن‌ماه، کادر اداری و اجرایی تمام مدارس کشور به‌استثنای مدارسی که در مناطق قرمز قرار دارند، موظف به حضور در مدارس هستند. مدارس به‌عنوان حلقه‌های ارتباطی بین آموزش‌وپرورش و خانواده‌ها می‌باشند و تنها از طریق برقرار شدن این ارتباط است که می‌توانیم از کیفیت آموزش در کشور مطمئن شویم. دومین تصمیم ستاد ملی کرونا در رابطه با نحوه آموزش پایه‌های اول و دوم مقطع ابتدایی بود. آموزش مجازی عملاً برای پایه‌های اول و دوم مقطع ابتدایی، آموزش مناسبی نیست به همین منظور تمام مدارس این دوپایه در شهرهای زرد و آبی به‌صورت حضوری برگزار می‌شوند.
حاجی میرزایی ادامه داد: در مدارسی که دانش آموزان در کلاس‌های درس این دوپایه بالاتر از ۱۰ نفر هستند، لازم است دانش آموزان با برنامه‌ریزی مدیران مدارس، در روزهای هفته توزیع شوند. مدیران دقت کنند تا همه دانش آموزان از آموزش حضوری بهره‌مند شوند.
وی با اشاره به سومین تصمیم ستاد کرونا در بازگشایی مدارس گفت: در مدارسی که کمتر از ۵۰ نفر دانش‌آموز دارند، تصمیم بر این است که تمام مقاطع به‌صورت حضوری و با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی برگزار شود. مهم‌ترین نکته در بازگشایی مدارس، رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی و برگزاری کلاس‌های حضوری با تعداد تنها ۱۰ نفر از دانش آموزان است. مدیران مدارس موظف هستند از امروز تا اول بهمن‌ماه در این زمینه برنامه‌ریزی کنند و با آگاه کردن خانواده‌ها، نحوه برگزاری کلاس‌های حضوری را به اطلاع آنان برسانند.
اما درست بعد از این اعلام که گفته شد مصوب ستاد ملی مبارزه با کرونا هم هست اعلام نگرانی‌های کارشناسان وزارت بهداشت برای عدم رعایت‌ها و ورود به پیک چهارم کرونا خصوصاً با توجه به سفرهای اخیر مردم به این نقطه رسید که ستاد ملی کرونا هر نوع اجبار برای حضور دانش آموزان در مدرسه را ممنوع کرد. خصوصاً اینکه زالی رئیس ستاد ملی مقابله با کرونای تهران اعلام کرد تغییری در سن درگیری با بیماری کرونا رخ داده و گفت: گروه سنی پنج تا ۱۷ سال و همچنین زیر ۱۰ سال در حوزه مرگ و میر با افزایش مواجه بودند که با بحث بازگشایی مدارس می‌تواند این موضوع با خطر بیشتری مواجه شود. در طول روزهای گذشته هفته قبل با توجه به حجم گسترده خروجی‌های تهران و همچنین ورود بیش از ۵۰ هزار نفر به جزیره‌ای کوچک و مسافرت به شهرهای قرمز ممکن است با بازگشت به تهران فرم‌های جدیدی از بیماری را شاهد باشیم.
فرمانده ستاد مقابله با کرونا استان تهران در خصوص بازگشایی مدارس گفت: نهایتاً در ستاد ملی مقابله با کرونا مقرر شد حضور دانش آموزان در همه شهرها بدون توجه به رنگ آنها اختیاری باشد. با توجه به اصرار دوستان در آموزش و پرورش که می‌خواستند کادر اداری و کادر مدارس مانند سایر ادارات باشند این تصمیم اتخاذ شد. بی تردید در تهران شرایط متفاوت است. چرا که با آغاز فعالیت مشاغل آموزشی بار غیر متعارفی به حمل و نقل عمومی وارد می‌شود که موجب نگرانی ماست. بی تردید حتی پنج تا ۱۰ درصد افزایش استفاده از حمل و نقل عمومی موجب نگرانی ما خواهد بود. از سوی دیگر معلمین با توجه به وقت و توان خود نمی‌توانند آموزش حضوری و مجازی را با هم به پیش ببرند و به نظر می‌آید که این کار غیر ممکن است. لذا با توجه به صحبت‌های رئیس جمهور می‌توان حضور دانش آموزان در مدارس را اختیاری در نظر گرفت و این به والدین بستگی دارد که امیدواریم مردم در این موضوع نیز همکاری لازم را داشته باشند.
به این حرف‌های زالی اضافه کنید نگرانی‌های روزهای اخیر درباره آلودگی هوای تهران و بسیاری از کلانشهرها را که گفته می‌شود بر شدت بیماری کووید اثر گذار است و حتی اگر نباشد خود آلودگی هوا برای گروه سنی کودک و نوجوان نگران کننده است.
مدارس به هیچ وجه به صورت اجباری بازگشایی نخواهد شد و اختیاری خواهد بود. در شهرهای زرد و آبی برای کلاس‌های اول و دوم، خانواده‌ها می‌توانند تصمیم بگیرند. اما حضور کادر مدرسه با خود مسئولین آموزش و پرورش است
در نهایت هم هفته گذشته علیرضا رئیسی سخنگوی ستاد ملی، مقابله با کرونا گفت: تجربه تلخ اردیبهشت و خرداد را داریم و اگر رعایت نکنیم، دوباره محدودیت‌ها باز خواهد گشت. مدارس به هیچ وجه به صورت اجباری بازگشایی نخواهد شد و اختیاری خواهد بود. در شهرهای زرد و آبی برای کلاس‌های اول و دوم، خانواده‌ها می‌توانند تصمیم بگیرند. اما حضور کادر مدرسه با خود مسئولین آموزش و پرورش است.
اینها باعث شد بار دیگر این پرسش مطرح شود که بالاخره کدام مقام مسئول در ستاد ملی مبارزه با کرونا از بازگشایی مدارس و حضور پایه اولی‌ها و دومی‌ها به وزیر آموزش و پرورشی که خود عضو این ستاد است گفته است و چگونه بار دیگر تصمیم‌ها دوباره برگشته است؟
تاکید بر اینکه آموزش‌های مجازی ادامه دارد
با این سخنان حالا نوبت وزیر آموزش و پرورش بود که مشخص کند تکلیف این حضور و آموزش‌های مجازی چه خواهد شد؛ خصوصاً کلاس اولی‌ها و دومی‌ها که پیش از این از حضور اجباری آنها سخن گفته شده بود سرگردان شدند. چرا که بسیاری از والدین در تماس با سردبیر پرس گزارش دادند که مدارس همچنان والدین را برای گرفتن تعهد برای حضور دانش آموزان کلاس اولی و دومی به مدرسه فرا می‌خوانند و اعلام می‌کنند آموزش‌های مجازی در کار نخواهد بود.
این در حالی است که وزیر آموزش و پرورش در گفتگو با رسانه ملی اعلام کرد که با توجه به مصوبه ستاد کرونا مبنی بر اختیاری بودن حضور دانش آموزان در مدرسه معلمان موظف هستند برای دانش آموزانی که در مدرسه حضور نمی‌یابند آموزش‌های مجازی را ادامه دهند.
حقیقت‌های غیرقابل جمع درباره آموزش مجازی و کرونا
واقعیت این ۱۰ ماه گذشته که کرونا آموزش را کاملاً تحت فشار گذاشته است نشان می‌دهد که حقیقت‌های گاه غیرقابل جمعی همزمان در جریان است. والدین به تنگ آمده از حضور همیشگی فرزندانشان در خانه و زیاد شدن مسئولیتشان در قبال آموزش به فرزندان هستند و در عین حالغیرموثر بودن برخی از این آموزش‌ها و اثرات نامطلوبی که بر جای می‌گذارد از جمله اثرات جسمی و روانی و همچنین در خطر ابتلای به دنیای مجازی توسط کودکان و نوجوانانی که باید زندگی در دنیای حقیقی را بیاموزند، این روزها نگرانی عمده خانواده هاست. این مساله در کنار واقعیت غیرقابل انکار شیوع جدی کرونا در کشور در صورت عدم رعایت فاصله گذاری مناسب اجتماعی و اعمال محدودیت‌ها و این واقعیت دیگر که مدارس در رعایت پروتکل‌ها حداقل در سه نوبت قبلی بازگشایی آنقدر موفق نبودند که اعتماد عمومی را جلب کنند، تنها بخشی از حقیقت‌های گاه غیرقابل جمعی است که مسئولان را برای رسیدن به یک تصمیم درست که کمترین آسیب و بیشترین همراهی را از سوی اولیا و مربی داشته باشد، ناکارآمد جلوه می‌دهد.
هیچ گاه آموزش و پرورش این گزینه جدی را پیش روی خود ندید که مهر استاندارد صلاحیت برای رعایت پروتکل‌ها برای مدارس تعریف کند تا در این مواقع بتوان صفر و صدی به مساله بازگشایی مدارس نگاه نکرد و مدارسی که توانسته‌اند ثابت کنند نهایت دقت را در پروتکل‌ها دارند و گزارش عملکرد از عدم درگیری معلمان و دانش اموزانشان به کرونا در زمان بازگشایی ارائه داده‌اند این استاندارد را دریافت کنند
در عین حال شاید مهمترین مسأله‌ای که در این ماه‌ها مسئولان در آموزش و پرورش می‌توانستند برای آن برنامه‌ریزی جدی تری داشته باشند یکی رشد آگاهی جامعه مخاطبان خود برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی و نظارت جدی بر آن بود به طوری که در تمام کشور بتوان با اطمینان یک خروجی مطلوب از اجرای این پروتکل‌ها در صورت نیاز به حضور دانش آموزان در مدرسه در این شرایط داشت. متأسفانه نه سطح این آگاهی در جامعه مخاطبین دستگاه تعلیم و تربیت یکسان است و نه دسترسی آنها به مواد بهداشتی. از سوی دیگر هیچ گاه آموزش و پرورش این گزینه جدی را پیش روی خود ندید که مهر استاندارد صلاحیت برای رعایت پروتکل‌ها برای مدارس تعریف کند تا در این مواقع بتوان صفر و صدی به مساله بازگشایی مدارس نگاه نکرد و مدارسی که توانسته‌اند ثابت کنند نهایت دقت را در پروتکل‌ها دارند و گزارش عملکرد از عدم درگیری معلمان و دانش‌آموزانشان به کرونا در زمان بازگشایی ارائه داده‌اند این استاندارد را دریافت کنند. متأسفانه عدم پیگیری وضعیت ابتلای دانش آموزان و معلمان به کرونا و داشتن یک دستورالعمل اجرایی جدی و کاربردی برای اعمال محدودیت‌ها در صورت مشاهده یک مورد ابتلاء در یک مدرسه و رهگیری وضعیت سایر دانش آموزان، اولیای آنها و یا کادر مدرسه را نیز در این میان شاهد نیستیم و این در حالی است که این کار در بسیاری از کشورهایی که مدارسشان را بازگشایی کردند و مورد ارجاع مسئولان است برای دفاع از بازگشایی مدارس وجود دارد.
گزارشی از رصد کیفیت آموزش‌های مجازی ارائه نشده است
مساله جدی بعدی تمرکز بر بالا بردن کیفیت آموزش‌های مجازی و رصد جدی فعالیت‌های معلمان است. معلمانی که گرچه به شاد پیوسته‌اند اما همچنان عمده تدریسشان در این فضا نیست. راهنمایی معلمان برای استفاده از امکانات دیگری به جز فضای مجازی برای رصد و پیگیری یادگیری دانش آموزان مثل دیدار چهره به چهره در صورت احساس نیاز دانش آموزی به آموزش بیشتر و یا صحبت تلفنی و آموزش به والدین که این روزها بیشترین درگیری را در آموزش فرزندان دارند و ارائه مدل‌های آموزش مجازی مؤثر و در دسترس برای معلمان تنها بخشی از این راهبردهاست.
واقعیت این است کرونا بیش از انتظار در وضعیت هشدار جامعه را نگه داشته است و هنوز هم قابل پیش بینی نیست که در کشورمان تا چه زمان درگیر این بیماری خواهیم بود و چه زمانی آموزش به شکل عادی خود باز می‌گردد. حتی ممکن است سال تحصیلی جاری دانش آموزان رنگ آموزش حضوری را به معنای واقعی به خود نبینند. آموزش و پرورش در کنار توجه جدی به برنامه‌های کاربردی کوتاه مدت، به برنامه‌ای درازمدت برای پساکرونا نیز نیازمند خواهد شد. امید این است این اهتمام مورد توجه قرار گیرد.