صفر تا صد اجرای پروژه کنترل چاقی دانش آموزان

سردبیر پرس – گروه جامعه: ۲۷ مردادماه ۹۹ بود که از سوی وزیر آموزش و پرورش دستورالعمل پروژه «کنترل وزن و چاقی دانش آموزان» ابلاغ شد. امروز مراسم اختتامیه این طرح برگزار شد و تفاهم نامه‌ای نیز میان سه وزارتخانه آموزش و پرورش، بهداشت و ورزش و جوانان منعقد شد. طرحی که حالا مهرزاد حمیدی معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش می‌گوید اجرای دوسالانه اش می‌تواند به تهیه نیمرخ توده بدنی افراد جامعه کمک کند و آنطور که وزیر بهداشت در این اختتامیه گفت «اگر چاقی جایگاه ویژه‌ای در مرگ در اثر بیماری‌های غیرواگیردار دارد»، این اطلاعات بسیار کاربردی خواهد بود. حتی وزیر بهداشت در همین نشست امروز اذعان کرد که در طول شیوع کرونا در کشورمان علت فوت کودکان و نوجوانان در اثر کرونا بیماری‌های زمینه‌ای و چاقی بوده است.
تقریباً از فروردین ۹۹ بود که با ابتکار معاونت تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش طرح کوچ یا همان کنترل چاقی دانش آموزان آغاز شد؛ هر چند پیش زمینه تمرکز و توجه به پدیده چاقی در میان دانش آموزان قدمتی بیشتر دارد و بارها معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش و وزرای آموزش و پرورش بر آن تاکید داشتند و هشدار می‌دادند اما شاید کرونا و بی تحرکی دانش آموزان نشسته پای تبلت و گوشی و آموزش مجازی مزید بر علت شد تا این طرح کلید بخورد.
محمد جعفری مدیرکل دفتر تربیت بدنی و فعالیت‌های ورزشی در همان فروردین ۹۹ اعلام کرد که ۲۲ درصد کودکان ایرانی کم تحرک و دچار اضافه وزن هستند. و این تازه پیش از اثرات شیوع کرونا بود.
جعفری با بیان برخی از آمارهای وضعیت سلامت کشور بر اساس آخرین تحقیقات و شواهد است، همان روزها اعلام کرد :۶۰ درصد مردم ایران دچار وزن بالا و چاقی ،۳۷ درصد از ایرانیان دچار فشارخون، بیش از ۵۶ درصد مردم ایران دچار کم تحرکی، بیش از ۴۶ درصد مردم ایران دارای کلسترول بالا و۱۰ درصد مردم ایران مبتلا به دیابت هستند.
وی افزود: طبق آخرین پایش چاقی در سنین ۱۰ تا ۱۴ سال خطر ابتلاء به چاقی در بزرگسالی را ۲۲ برابر می‌کند. لذا این دغدغه که کم تحرکی باعث اضافه وزن دانش آموزان می‌شود، وجود دارد و در این شرایط بیشتر هم هست چراکه عوارض زیادی از جمله خطر ابتلاء به دیابت و بعضی سرطان‌ها را افزایش و باعث بیماری قلبی عروقی، کبد چرب، اختلالات فیزیولوژیکی، ناتوانی جسمی، کاهش عزت نفس، تداوم چاقی در طول عمر و اختلال خواب در افراد نیز می‌شود.
تابستان ۹۹ کلید طرح کوچ زده شد
مهرزاد حمیدی اولین بار ۱۵ مرداد بود که خبر از اجرای طرح کوچ داد. او که در سردبیر پرس حضور داشت در گفتگو با خبرنگار سردبیر پرس اظهار داشت: سال آینده ممکن است فعالیت‌های ما در کلاس‌ها در حوزه تربیت بدنی کمی تحت تاثیر شرایط کرونا قرار بگیرد و برای همین ما فعالیت عمده خود را به سمت نتیجه محوری برده‌ایم به این معنا که می‌خواهیم کودکانی با تناسب اندام و سلامت داشته باشیم و برای همین پروژه کنترل چاقی را از مهر تا اسفند اجرا می‌کنیم. در این پروژه ۱۴ میلیون دانش آموز را در مهر و آبان مورد سنجش قرار می‌دهیم و BMI (اندازه‌گیری شاخص توده بدنی) دانش آموزان را می‌سنجیم و اگر عدد قرمز شد از طریق والدین آن را دنبال می‌کنیم. در اسفندماه نیز دوباره BMI ۱۴ میلیون دانش آموز را می‌سنجیم تا ببینیم مداخله‌ای که از آذر تا اسفند انجام داده‌ایم موثر بوده است.
حمیدی (تابستان ۹۹): سال آینده ممکن است فعالیت‌های ما در کلاس‌ها در حوزه تربیت بدنی کمی تحت تاثیر شرایط کرونا قرار بگیرد و برای همین ما فعالیت عمده خود را به سمت نتیجه محوری برده‌ایم به این معنا که می‌خواهیم کودکانی با تناسب اندام و سلامت داشته باشیم و برای همین پروژه کنترل چاقی را از مهر تا اسفند اجرا می‌کنیم
معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که این سنجش و مداخلات خصوصاً با توجه به احتمال تعطیلی مدارس در ماه‌هایی از سال تحصیلی بعد چگونه رخ خواهد داد، بیان کرد: آموزش والدین مهمترین کاری است که ما انجام می‌دهیم. هم مربیان ورزش و سفیران سلامت و هم معلمان ابتدایی آموزش دیده‌اند که بتوانند این BMI را بسنجند و اعلام کنند. اگر کلاسی تشکیل نشد هم ما کلیپ‌هایی را آماده کرده‌ایم تا به والدین و حتی خود دانش آموزان این امکان را می‌دهد که BMI را بسنجند.
وی ادامه داد: ما برنامه‌های گروهی و انفرادی مداخله را پیش بینی کرده‌ایم. همه مربیان ما می‌شوند مشاوران در این حوزه و آموزش خانواده‌ها برای مداخله موثر مهمترین راهکار ما برای کنترل چاقی در میان بچه‌هاست. در نهایت پروژه را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده‌ایم که بتوانیم در اسفند نتیجه مطلوبی را به دست بیاوریم چون چاقی یکی از آسیب‌های جدی در میان کودکان ماست و باید عزمی همگانی برای کنترل آن داشته باشیم تا از آسیب‌های جدی جسمی و روانی که این موضوع به کودک و نوجوان وارد می‌کند جلوگیری کنیم.
۲۱.۲ درصد دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاقی اند
۲۷ مرداد دستورالعمل اجرای این طرح از سوی وزیر آموزش و پرورش ابلاغ شد.
در بخش‌هایی از متن این دستورالعمل که با رویکرد ترویج سبک زندگی فعال و سالم ابلاغ شد آمده بود: مشارکت فعال، هماهنگی اولیای دانش‌آموز با آموزه‌های اولیای مدرسه، تضمین‌کننده تحقق اهداف پروژه خواهد بود. به همین لحاظ بر مشارکت و همکاری متقابل والدین با مدرسه به‌ویژه والدینی که فرزندان آنان دارای اضافه‌وزن و چاقی هستند، توصیه جدی می‌شود.
همچنین ذکر شده بود که: در عنوان نمودن اثرات منفی وزن اضافی و چاقی نباید به‌گونه‌ای افراط شود که به تأثیرگذاری منفی روحی دانش آموزان دارای اضافه‌وزن و چاق بیانجامد. جمعیت هدف ما تمامی دانش آموزان مدرسه اعم از افراد لاغر، دارای وزن طبیعی، وزن اضافی و چاق است که بایست مورد آموزش، مشاوره و حمایت قرار گیرند.
همچنین اعلام شد که: با توجه به شیوع ویروس کرونا و احتمال عدم بازگشایی مدارس در برخی از استان‌ها و شهرهای کشور اجرای پروژه کنترل وزن در دانش آموزان با همکاری معلمان، والدین و دانش‌آموزان و پیگیری از طریق سامانه شاد و فضای مجازی مطابق دستورالعمل امکان‌پذیر خواهد بود. این پروژه با همکاری عوامل مدرسه (مدیران، معاونان، دبیران، آموزگاران و مراقبین سلامت مدارس) انجام‌پذیر است، از اجرای آن به‌صورت برون‌سپاری خودداری گردد.
۵۹.۳۱ درصد جمعیت کشور دچار اضافه وزن بالا و چاقی هستند و افراد زیادی جانشان را به علت بیماری‌های ناشی از چاقی از دست می‌دهند. ۲۱.۲ درصد دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاقی اند. ۱۴ درصد نوآموزان چاق اند و اضافه وزن دارند. یکی از مسائلی که باید در دوره پیش دبستانی مورد توجه قرار بگیرد کنترل وزن است
در همان روزها بار دیگر آماری از چاقی دانش آموزان را معاون تربیت بدنی و امور سلامت وزارت آموزش و پرورش داد و گفت: ۵۹.۳۱ درصد جمعیت کشور دچار اضافه وزن بالا و چاقی هستند و افراد زیادی جانشان را به علت بیماری‌های ناشی از چاقی از دست می‌دهند. ۲۱.۲ درصد دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاقی اند. ۱۴ درصد نوآموزان چاق اند و اضافه وزن دارند. یکی از مسائلی که باید در دوره پیش دبستانی مورد توجه قرار بگیرد کنترل وزن است.
هدف گذاری کاهش ۳ درصدی اضافه وزن جامعه دانش آموزی در طرح کوچ
وی با بیان اینکه قصد داریم ۳ درصد از آمار دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاقی بکاهیم، ادامه داد: زمانبندی اجرای این پروژه اول تا ۲۵ مهر برای آشنایی منابع انسانی و والدین است و از ۲۶ مهر تا ۴ آبان غربالگری و ارزیابی اولیه دانش آموزان و ثبت در سناد انجام می‌شود. از ۳ آبان تا ۳۰ بهمن راهنمایی، حمایت و مشاوره کنترل تغذیه و افزایش تحرک بدنی را خواهیم داشت. از دوم تا هشتم اسفند غربالگری و ارزیابی ثانویه دانش آموزان انجام می‌شود. از ۹ تا ۱۲ اسفند بررسی نتایج و شرکت دانش آموزان در روز نیکوکاری را داریم و ۱۴ اسفند دانش آموزان موفق یک کار خیر و نیکوکارانه را انجام می‌دهند و ۱۶ اسفند و روز درختکاری به شکرانه دستیابی به وزن مناسب یک نهال غرس می‌کنند. در فروردین ۱۴۰۰ اختتامیه طرح در هفته سلامت انجام و احکام و مدال‌ها توزیع خواهد شد.
در آبان ماه و در حالی که تقریباً مشخص بود سال تحصیلی اسیر کرونا خواهد شد، معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش در افتتاح طرح کوچ با بیان اینکه شش نمره از نمره درس تربیت بدنی برای طرح کوچ در نظر گرفته شده است، گفت: این طرح به سامانه سناد متصل شده است.
محسن حاجی‌میرزایی وزیر آموزش و پرورش نیز در این افتتاحیه گفت: ما نیازمند به شکل‌گیری یک اراده جدی هستیم. در سال تحصیلی جدید فعالیت‌های مادر معرض آسیب قرار گرفته است. باید با درک صحیح از شرایط پیش برویم.
حاجی میرزایی ابراز امیدواری کرد در اسفندماه آموزش و پرورش به هدفی که در این طرح تعیین شده برسد. وی گفت: تاثیراتی که در این دوره از زندگی ایجاد می‌کنیم پایدار خواهد بود اگر توانستیم الگویی به انسان‌ها برای سالم‌تر زندگی کردن بدهیم این الگو در سراسر زندگیشان جریان پیدا خواهد کرد. همین که خانواده الگوی تغذیه داشته باشد بر روی رفتار فرزندان تاثیر می‌گذارد.
آذرماه در اطلاعیه شماره یک طرح ملی کنترل وزن و چاقی دانش‌آموزان که از سوی معاونت تربیت‌بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش صادر شد اعلام شد که اطلاعات قد و وزن ۱۲ میلیون و ۹۹۰ هزار و ۹۷۴ دانش‌آموز به عنوان یک بانک اطلاعاتی ارزشمند وارد سامانه سناد شده و اطلاعات اندک دانش‌آموزان باقیمانده نیز در مرحله انجام است.
در اطلاعیه دیگری ذکر شد که به دنبال همکاری تمامی فرهنگیان در طرح کوچ و نیاز به آموزش کلیه پرسنل آموزشی کشور، ۱۸ ساعت آموزش ضمن با موضوع آشنایی با بسته تحولی کنترل وزن و چاقی دانش‌آموزان با رویکرد ترویج سبک زندگی فعال و سالم، با کد ۹۹۵۰۶۸۱۴ برگزار گردید که طی آن ۱۲ میلیون و ۵۱۷ هزار و ۹۰۲ نفر / ساعت معلم و فرهنگی، مشتمل بر مدیران، معلمین، معاونین و … مدارس کشور، تحت آموزش چگونگی مداخلات مؤثر در طرح کنترل وزن و چاقی دانش‌آموزان قرار گرفتند.
در این دوره ضمن خدمت، سرفصل‌ها و موضوعاتی چون آشنایی با عوارض چاقی و اضافه وزن در دانش‌آموزان، اهمیت و ضرورت طرح، راه‌های پیشگیری، فعالیت‌های ورزشی مناسب، آشنایی با تغذیه سالم دانش‌آموزان، اجرا و کنترل فعالیت‌های بدنی دانش‌آموز در منزل، فعالیت‌های مدرسه‌ای و…، به شرکت‌کنندگان آموزش داده شد.
۶ بهمن ماه از سوی معاونت تربیت‌بدنی و سلامت دستورالعمل پروژه کنترل وزن و چاقی دانش آموزان (کوچ) به ادارات کل آموزش‌وپرورش استان‌ها ابلاغ شد.
بر اساس این دستورالعمل، مدیران مدارس مکلف به تشکیل کارگروه درون مدرسه‌ای با موضوع تغذیه سالم، فعالیت‌های ورزشی و عضویت معلمان تربیت‌بدنی، مراقبان سلامت، معاون پرورشی و تربیت‌بدنی و… می‌باشند.
اجرای طرح کوچ در ایام تعطیلی مدارس آموزش و پرورش را به هدف رساند؟
اسفندماه بود که مهرزاد حمیدی معاون وزیر آموزش و پرورش درباره اجرای طرح کوچ اظهار کرد: اکنون در دوره مداخله به سر می‌بریم در واقع در این مرحله آموزش‌های لازم که به نیروی انسانی داده شده است مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حمیدی تصریح کرد: هرچند مدارس در این ایام تقریباً تعطیل بوده و مداخلات به سختی صورت گرفته است، اما بازهم گام‌های رو به جلو برداشتیم و قصد داریم این کار را به صورت سالانه یا دو سالانه تعقیب کنیم و روند کاهشی یا افزایشی چاقی، اضافه وزن دانش آموزان و حتی وضعیت وزن طبیعی را مورد ارزیابی قرار دهیم.
وی با تاکید بر استمرار چنین طرحی گفت: با توجه به روند شناسی که انجام دادیم، آینده‌پژوهی هم در نظر گرفتیم تا وضعیت سلامت کودکان و نوجوانان کشور را هم از این حیث مورد توجه قرار دهیم در واقع کوچ یکی از طرح‌های دائمی وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته است.
معاون تربیت‌بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که چه ساز و کار و تضمینی برای اجرای طرح‌های مداخله‌ای طرح کوچ در نظر گرفته شده است، بیان کرد: اصل این کار بر توجیه و آموزش خانواده‌ها بنا شده است ضمن آنکه نیروی انسانی در مدارس هم مورد آموزش قرار گرفتند و با کارنامه آموزشی نیمسال اول دانش‌آموز کارنامه طرح کوچ هم صادر می‌شود.در این کارنامه به اقتضای وضعیت هر دانش‌آموز توصیه‌های لازم به خانواده و دانش‌آموز داده می‌شود هرچند، چنانچه دانش آموزان در مدارس حضور داشتند فعالیت‌های مداخله‌ای ما موثرتر واقع می‌شد، اما با شرایط کنونی هدف‌گذاری کردیم تا کار همچنان استمرار داشته باشد. در سنجش ثانویه اثربخشی کار را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم تا به اهداف تعیین شده برسیم و حتی اگر امسال به این اهداف دست پیدا نکنیم این طرح تداوم خواهد داشت چرا که این کار از یک ضرورت و عقلانیت لازم برخوردار است.
اما واقعیت این است که در این روزها که والدین با فشار زیادی در آموزش مجازی فرزندانشان همراه بودند انتظار اینکه با دقت در پروسه سنجش و مداخله این طرح را همراهی کرده باشند و خطایی وجود نداشته باشد بسیار بعید است. گرچه پیش بردن چنین طرحی در این ایام جای تقدیر دارد اما به نظر می‌رسد که نتوان بر خروجی این طرح با اطمینان بالایی سخن گفت اما به عنوان نقطه شروع می‌تواند هدایتگر مسیرهای بعدی باشد.
خروجی که امروز در اختتامیه این طرح اعلام شد موید نیاز به توجه جدی مسئولان سلامت به حوزه سلامت کودکان و نوجوانان است چرا که سنگ بنای سلامتی در همین سنین زده می‌شود. در حالی که اکثر برنامه‌های سلامت محور از جمله توزیع شیر رایگان یا توزیع ویتامین‌های ضروری کودکان تقریباً از دستور آموزش و پرورش به دلیل نبود منابع مالی و پیش از کرونا حذف شده بود، این نگرانی و اهتمام جدی تر به نظر می‌رسد.
در سنجش اولیه ۱۳ میلیون و ۲۹۰ هزار دانش‌آموز اطلاعات BMI اشان در سامانه سناد ثبت شده است. از این میزان دانش‌آموز ۶ میلیون و ۵۹۵ هزار و ۳۸ نفر پسر و ۶ میلیون و ۶۹۵ هزار و ۶۸۲ دختر هستند.
در سنجش ثانویه ۱۱ میلیون و ۸۶۴ هزار و ۶۳۷ دانش‌آموز اطلاعات BMI اشان در سامانه ثبت شد که از این میزان ۵ میلیون و ۶۹۸ هزار و ۷۴۴ پسر و ۶ میلیون و ۱۶۵ هزار و ۸۹۳ دختر هستند.
در سنجش اولیه درصد آمار لاغری و خیلی لاغری در دختران شایع‌تر و وزن طبیعی نیز در دختران توزیع بیشتری دارد و در محدوده اضافه وزن و چاقی پسران هستند که پیشی می‌گیرند
در سنجش اولیه، ۶ درصد دانش‌آموزان لاغر و خیلی لاغر بودند. در سنجش ثانویه و پس از مداخله این عدد به ۵.۲۹ درصد رسید.
در سنجش اولیه ۶۳.۹ درصد دانش آموزان دارای وزن طبیعی بودند که در سنجش ثانویه و پس از مداخله این عدد به ۶۶.۹۱ درصد رسید.
در سنجش اولیه ۳۰.۱ درصد دانش‌آموزان دارای اضافه وزن و چاقی بودند که پس از مداخله این عدد به به ۲۷.۷ درصد رسیده است.
اینها روی کاغذ خروجی قابل قبولی است و به نظر می‌رسد به آن سه درصد هدف این معاونت رسیده باشد اما همانطور که ذکر شد باید کنترل و نظارت بر این خروجی‌ها شفاف و مشخص باشد تا بتوان این داده‌ها را قابل استناد دانست.
همچنین در گزارش امروز از این خروجی این طور نتیجه گیری می‌شد کرد که در سنجش اولیه درصد آمار لاغری و خیلی لاغری در دختران شایع ترو وزن طبیعی نیز در دختران توزیع بیشتری دارد و در محدوده اضافه وزن و چاقی پسران هستند که پیشی می‌گیرند.
اینجاست که باید ذکر کرد عوامل متعددی در اضافه وزن و چاقی دانش آموزان مؤثر است. ویژگی‌های هر فرد مثل جنس، سن، عادت به کم تحرکی، برنامه شخصی، وراثت، قدرت تصمیم گیری، موادغذایی دریافتی و فعالیت حرکتی در این امر دخیل است و می‌توان با تغییر سبک زندگی بر عوامل تحمیلی مانند وراثت غلبه کرد. البته بیش از همه اینها شاید سبک زندگی والدین است که روی این مساله اثرگذار است. دانش تغذیه‌ای که والدین دارند مصرف غذایی والدین، ترجیحات غذایی والدین، وضعیت وزن والدین، ترغیب والدین به فعالیت، الگوهای فعالیت حرکتی والدین و…. همچنین عوامل اجتماعی نیز دخیل است مانند اجباری چون پاندمی کرونا که جهانیان را تا حد زیادی خانه نشین کرد. در کنار آن عواملی مثل ارزش گذاری و فرهنگ سازی برای کنترل چاقی و یا دسترسی به مراکز تفریحی و ورزشی و… نیز دخیل است.
اما آمار دیگر حاکی است که در دامنه لاغر و خیلی لاغر دانش‌آموزان، استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خراسان جنوبی، کرمان و یزد، در دامنه اضافه وزن، استان‌های شهر تهران، مازندران و گیلان و در دامنه چاقی، به ترتیب استان‌های گیلان، شهر تهران و مازندران قرار دارند.
این الگو نیز می‌تواند میان پدیده‌های اجتماعی و الگوهای تغذیه‌ای مثل رفاه، غذاهای در دسترس در مناطق و پدیده‌های لاغری بیمارگونه و چاقی نیز رابطه‌ای را مشخص کند.